ARGUABLE CLAIM na gruncie EKPC i orzecznictwa ETPC – propozycje terminologiczne

Jednym z pierwszych problemów terminologicznych, na który natknęliśmy się rozpoczynając prace przygotowawcze związane z projektem tłumaczenia wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) w ramach porozumienia pod patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich, jest kwestia sposobu tłumaczenia pojęcia ARGUABLE CLAIM.

Jest to jeden z kluczowych terminów, którymi posługuje się ETPCz przy ocenie zasadności wnoszonych skarg. Został on wypracowany w orzecznictwie Trybunału i nie znajdziemy go w przepisach Konwencji.

Istnieje kilka propozycji przekładu „arguable claim”, które stosowane są w tłumaczeniach wyroków ETPCz wykonywanych przez administrację państwową i organy sądowe. Proces ten koordynowany jest przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Departament ds. Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Ochrony Praw Człowieka. Nasze wstępne konsultacje z zespołem tłumaczy z MSZ spowodowały, że „arguable claim” stało się jednym z  naszych pierwszych wyzwań translatorycznych. Koleżanki i koledzy z administracji rządowej podzielili się swoimi wątpliwościami co do obecnie przyjętego sposobu tłumaczenia – „uzasadnione roszczenie” lub „roszczenie dające się uzasadnić”, bądź też „roszczenie podlegające dyskusji”. Są to propozycje dość literalne i odpowiadające słownikowym definicjom przymiotnika „arguable”. Wydaje się jednak, że pominięto szersze znaczenie tego terminu, które przywołuje w swoim orzecznictwie ETPCz oraz które można odnaleźć także w orzecznictwie sądów systemu anglosaskiego, z którego „arguability” się wywodzi.

Swoje przemyślenia na temat alternatywnych propozycji terminologicznych rozpocząłem od przeglądu literatury przedmiotu. Można odnieść wrażenie, że żaden z autorów nie był do końca usatysfakcjonowany przekładem stosowanym w dotychczasowym tłumaczeniu wyroków Trubunału. W publikacjach z dziedziny praw człowieka pojawia się kilka kolejnych sugestii, jednakże w większości przypadków autorzy odwołują się do wyrażenia angielskiego.

W artykule J. Wojnowskiej-Radzińskiej, PRAWO CUDZOZIEMCA DO ODWOŁANIA W PROCEDURZE WYDALENIOWEJ W ŚWIETLE KONWENCJI O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI, w ślad za komentarzem do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (P. Hofmański, A. Wróbel, Prawo do skutecznego środka odwoławczego), pojawia się pojęcie „uzasadnialności” (ang. arguability) i „uzasadnialnego roszczenia” (ang. arguable claim). Propozycje te zasadniczo stanowią powtórzenie „roszczenia dającego się uzasadnić”. Brzmią one w polskim języku prawniczym w sposób nienaturalny (może z wyjątkiem nauki o logice prawniczej).

Propozycje te (uzasadnialne roszczenie, roszczenie dające się uzasadnić, uzasadniony zarzut naruszenia) zostały również powtórzone w publikacji „Standardy ochrony praw człowieka w prawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka” autorstwa E.H. Morawskiej i K. Gałki.

Powyższe propozycje pozostawiają uczucie niedosytu i nie odzwierciedlają w pełni stanowiska Trybunału.

W moim odczuciu najistotniejsza w koncepcji „arguability” nie jest sfera „możliwości uzasadnienia” zarzutu naruszenia, co raczej jego szczególny status w płaszczyźnie dowodowej. Mianowicie ma to być zarzut, na podstawie którego naruszenie nie zostało co prawda w pełni udowodnione, ale istnieją daleko idące przesłanki, twierdzenia i dowody na ich poparcie pozwalające domniemywać, iż naruszenie wystąpiło. Kwestia „arguable claim” oceniana jest indywidualnie na gruncie każdej konkretnej sprawy i zarzut nie może mieć charakteru abstrakcyjnego.

W swoich poszukiwaniach trafiłem na ciekawe orzeczenie z systemu anglosaskiego, które zawiera przegląd doktryny „arguable claim” i opis jego ewolucji. Wskazówką, która ukierunkowała dalsze poszukiwania było zwięzłe podsumowanie znaczenia „arguability” dokonane jednym zdaniem:

A reasonably arguable case is one which enjoys realistic prospects of success.

Powyższe rozważania poprowadziły mnie w kierunku UPRAWDOPODOBNIONEGO ROSZCZENIA/ZARZUTU, względnie PRZEKONYWUJĄCO UARGUMENTOWANEGO (i UDOKUMENTOWANEGO) ROSZCZENIA/ZARZUTU, przy czym pierwsza wersja wydaje się trafniejsza.

Sformułowania te, a w szczególności „uprawdopodobnione roszczenie/zarzut” oddają podstawową koncepcję „arguability” opisaną przez Trybunał, czyli “adduced evidence capable of proving that there are substantial grounds for believing that deportation would mean exposure to a real risk of being subjected to treatment contrary to Article 3”. Oddaje to również myśl sądów anglosaskich (realistic prospects of success).

Uprawdopodobnienie oznacza konieczność przedstawienia przez skarżącego i należytego uzasadnienia twierdzeń, w oparciu o które sformułował zarzut. Uprawdopodobnienie to jeszcze nie udowodnienie, ale przytoczenie twierdzeń i dowodów, których są przekonywujące na tyle, aby uznać, że zarzut/roszczenie ma duże szanse na sukces procesowy.

W dalszych poszukiwaniach trafiłem na artykuł Krzysztofa Wojtyczeka opublikowany w Przeglądzie Konstytucyjnym nr 1/2017, w którym autor zaproponował zbliżony sposób tłumaczenia „arguable claim” (uprawdopodobniony zarzut). Również w kilku innych miejscach natknąć się można na podobne podejście do tego problemu terminologicznego.

Sprawa O’KEEFFE przeciwko IRLANDII (skarga nr 35810/09):

Par. 170:

„170. The applicant argued that the State had also failed to investigate properly or provide an appropriate judicial response to an arguable case of ill-treatment.

170. Skarżąca twierdziła, że Państwo nie przeprowadziło prawidłowego śledztwa ani nie zapewniło odpowiedniej reakcji sądowej w odpowiedzi na uprawdopodobniony zarzut złego traktowania.”

Biuletyn Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego Nr 31 maj/czerwiec 2017:

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzeka w sprawie braku podjęcia wszelkich dostępnych środków w celu ustalenia okoliczności zgwałcenia i napaści na tle seksualnym jako naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania w jego aspekcie proceduralnym – wyrok ETPC z dn. 2 maja 2017 r., skarga nr 61030/08 B.V. v Belgii

Trybunał wskazał przy tym, iż skarżąca podniosła przed organami krajowymi uargumentowany zarzut naruszenia jej praw podstawowych z art. 3, zważywszy na fakt, że zgwałcenie sprowadza się do nieludzkiego i poniżającego traktowania ofiary. W takiej sytuacji na organach państwowych spoczywa pozytywny obowiązek przeprowadzenia niezwłocznego i skutecznego postępowania w sprawie, czyli podjęcia wszelkich rozsądnych środków dla ustalenia okoliczności sprawy i zidentyfikowania osób odpowiedzialnych oraz ich ukarania.

Proponuję zatem, aby przyjąć tłumaczenie „ARGUABLE CLAIM” jako „UPRAWDOPODOBNIONY ZARZUT” lub „UPRAWDOPODOBNIONE ROSZCZENIE”.