CORRUPTION – „demoralizacja i zepsucie” czy jednak „przekupstwo”?

Pewna oksfordzka konferencja naukowa dotycząca polskiego kryzysu konstytucyjnego spotyka się w ostatnich dniach z olbrzymim zainteresowaniem mediów. Jednym z szeroko komentowanych wątków jest problem lingwistyczny dotyczący znaczenia słowa „corruption”.

Prezentowane są opinie, zgodnie z którymi „corruption” zostało tam użyte przez przedstawiciela polskiego TK w ujęciu ocennym jako określenie stanu „zepsucia i demoralizacji” polskiego sądownictwa i polityki.

W nieco okrojonej wersji wystąpienia przedstawiciela TK opublikowanej na stronie Trybunału czytamy:

„The reforms implemented by the Polish government are aimed at fighting corruption. To be specific, at corruption which influential politicians, businessmen and academics are engaged in. (…)

The government defends the right of Poles to preserve their national identity and political and economic sovereignty, and it declares a war on widespread corruption.”

Zdaniem rzecznika TK mowa jest o „zepsuciu i demoralizacji”. Faktycznie jednym ze słownikowych znaczeń słowa „corruption” jest „moral perversion; depravity”, które może zostać przełożone na język polski jako „zepsucie i demoralizacja”.

Jedną z zasad przekładu, a w szczególności przekładu pojęć prawniczych, jest odpowiednia analiza kontekstu i odniesienie do użycia przekładanego pojęcia również w innych zbliżonych dokumentach. Dlatego też postanowiłem się przyjrzeć innym tekstom, w których słowa „korupcja” i „corruption” występują paralelnie.

Należałoby zacząć od Centralnego Biura Antykorupcyjnego (oficjalne tłumaczenie – „Central Anti-Corruption Bureau”). Uzasadnienie projektu ustawy o CBA zawierało szerokie wyjaśnienie pojęcia korupcja przyjęte przez jego autorów:

„Korupcja nie jest odkryciem rodzimym i nowym, lecz skala i rozmiar, jakie to zjawisko przybrało w III Rzeczypospolitej, wywołuje od dłuższego czasu kategoryczny sprzeciw społeczeństwa. Korupcję, powszechnie postrzeganą jako wykorzystywanie funkcji publicznych do osiągania korzyści prywatnych, uznano przy tym za jedną z głównych przyczyn degradacji życia publicznego i gospodarczego. (…)

Nade wszystko należy jednak podkreślić, że we współczesnym państwie demokratycznym korupcja jest poważnym zagrożeniem ładu instytucjonalnego. Dzieje się tak co najmniej z dwóch zasadniczych powodów. Po pierwsze, wykorzystywanie funkcji publicznych do osiągania korzyści prywatnych obniża zdolność państwa do organizowania życia zbiorowego społeczeństwa. Co się z tym wiąże, prowadzi do klęski celów polityki państwa określonych w ustawie zasadniczej. Po drugie, korupcja stanowi zaprzeczenie konstytucyjnej zasady równości wszystkich wobec prawa. W warunkach skorumpowanej rzeczywistości, ten absolutny fundament demokracji politycznej, zastępuje hasło: „Dla przyjaciół wszystko, dla wrogów nic, a dla obcych prawo”. Jasno wynika chociażby z tych dwóch przesłanek, że przeciwdziałanie korupcji to jedno z najważniejszych zadań aparatu państwa. Jest to przede wszystkim zadanie rady ministrów, która w świetle postanowień Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, porządek publiczny oraz chroni interesy Skarbu Państwa. (…)

W myśl podobnych założeń, organem o zbliżonych kompetencjach, będzie w Polsce Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA). Jako organ wyspecjalizowany w zwalczaniu korupcji oraz koordynujący działania w tym zakresie innych służb w Polsce (art. 28 projektu), CBA będzie także ważnym elementem  Europejskiej Sieci Antykorupcyjnej.”

Na swojej stronie internetowej CBA informuje, że: „Głównym celem CBA jest zwalczanie korupcji na styku działania sektora publicznego i prywatnego. Zgodnie z art. 2 ustawy o CBA do właściwości Biura należy rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw, ściganie ich sprawców, prowadzenie działań kontrolnych, analitycznych i prewencyjnych.”

W wersji angielskiej natomiast: „The main goal of the CBA is combating corruption where the public sector meets the private sector. Under article 2 of the Act on the Central Anti-Corruption Bureau, the Bureau deals with identification, prevention and detection of crimes and offences, prosecution of perpetrators as well as control, analytical and preventive activities.”

Zgodnie z definicją ustawową z ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r.  o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym:

„3a. Korupcją, w rozumieniu ustawy, jest czyn:

1) polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji;

2) polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę pełniącą funkcję publiczną bezpośrednio, lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji;

3) popełniany w toku działalności gospodarczej, obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu, bezpośrednio lub pośrednio, osobie kierującej jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującej w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub na rzecz jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie;

4) popełniany w toku działalności gospodarczej obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na żądaniu lub przyjmowaniu bezpośrednio lub pośrednio przez osobę kierującą jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującą w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie.”

W wersji anglojęzycznej ww. ustawy zamieszczonej na stronie CBA czytamy:

„3a.Within the meaning of the Act, corruption means an act which:

1) involves promising, proposing or giving, directly or indirectly, of any undue advantage by any person to a person performing a public function for themselves or any other person, in return for acting or omission to act in performing the person’s function;

2) involves demanding or accepting by a person performing a public function, directly or indirectly, of any undue advantage for themselves or any other person, or accepting an offer or promise of such advantage in return for acting or omission to act in performing the person’s function;

3) is perpetrated in the course of business activities, including the accomplishment of obligations towards the public authority (institution), involving promising, proposing or giving, directly or indirectly, of any undue advantage to a person who manages a unit which does not belong to the public finance sector, or who works for the benefit of such unit in any capacity, for themselves or any other person, in return for acting or omission to act, which breaches their obligations and constitutes a socially detrimental reciprocity;

4) is perpetrated in the course of business activities, including the accomplishment of obligations towards the public authority (institution), involving demanding or accepting, directly or indirectly, of any undue advantage by a person who manages a unit which does not belong to the public finance sector, or who works for the benefit of such unit in any capacity, for themselves or any other person, in return for acting or omission to act, which breaches their obligations and constitutes a socially detrimental reciprocity.”

Należało również zweryfikować jak do problematycznej kwestii terminologicznej odnosi się sam Trybunał Konstytucyjny. Pomocne w tym względzie mogą być dwa ważne orzeczenia TK (K 54/07 oraz U 5/07), które dotyczyły kwestii definicji korupcji oraz działalności CBA i co ważne obydwa posiadają oficjalnie opublikowaną przez TK wersję anglojęzyczną.

W uzasadnieniu wyroku wyroku TK 54/07 (wersja angielska) czytamy:

„Wnioskodawca zarzucił niezgodność art. 1 ust. 3 oraz art. 2 ust. 1 pkt 1 lit. b, c i d ustawy o CBA z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 7 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka, a także – z art. 20 i art. 22 Konstytucji. Zdaniem wnioskodawcy, ustawowa definicja korupcji zawarta w art. 1 ust. 3 ustawy o CBA, poprzez brak zawężenia definicji korupcji w sektorze prywatnym za pomocą przesłanek szkodliwych społecznie odwzajemnień, narusza art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, godząc zarazem w zasadę rządów prawa (art. 2 Konstytucji) i zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). W ocenie wnioskodawcy, w odróżnieniu od instytucji państwowych i samorządowych, które przy podejmowaniu decyzji kierują się wyłącznie obowiązującym prawem (art. 7 Konstytucji), podmioty prawa prywatnego nie muszą kierować się jedynie motywacjami prawnymi, o ile nie naruszają zakazów i nakazów prawnych. Różny zakres przedmiotu ochrony przed korupcją w sektorze prywatnym i publicznym powinien – w opinii wnioskodawcy – determinować różny zakres przedmiotowy obu tych rodzajów korupcji.

Kwestionowany przepis narusza również zasadę przyzwoitej legislacji, wywodzoną z art. 2 Konstytucji, przez używanie pojęć niedookreślonych, wieloznacznych. Wskutek takiej konstrukcji art. 1 ust. 3 ustawy o CBA mogą pojawić się praktyczne trudności z rozróżnieniem szkodliwej społecznie korupcji i zwykłych postanowień umownych, formułowanych w ramach cywilnoprawnej swobody zawierania umów.

W ocenie wnioskodawcy, tak szeroka legalna definicja korupcji godzi także w wolność działalności gospodarczej gwarantowaną przez art. 20 Konstytucji. W części odnoszącej się do korupcji w sektorze prywatnym ogranicza wolność gospodarczą w ten sposób, że wprowadzone ustawą ograniczenie wychodzi poza ochronę jakiegokolwiek racjonalnego interesu, a więc jest – w ocenie wnioskodawcy – niezgodne z art. 22 Konstytucji. Ponadto, zdaniem wnioskodawcy, w takim samym zakresie niezgodny z Konstytucją jest również art. 2 ust. 1 pkt 1 lit. b, c i d ustawy o CBA.

CBA powołane zostało do rozpoznawania i wykrywania przestępstw, zapobiegania przestępstwom (art. 2 ust. 1 ustawy o CBA) oraz do działalności z tym związanej (ust. 2-4). Z tego względu definicja korupcji powinna – w opinii wnioskodawcy – spełniać wymóg ustawowej określoności czynów zabronionych (ich typów), które mają być ścigane przez CBA. Wymóg ten wynika przede wszystkim z art. 42 Konstytucji. Materialne elementy czynu, uznanego za przestępny, powinny być przy tym zdefiniowane w ustawie (zgodnie z obowiązującą w tym zakresie konstytucyjną zasadą wyłączności regulacji ustawowej) w sposób kompletny, precyzyjny i jednoznaczny. Ustawodawca nie może wymagać od obywatela uświadomienia sobie zakazu karnego, jeżeli sam nie jest w stanie określić precyzyjnie jego granic. Byłoby to sprzeczne nie tylko z wymogiem ustawowej określoności czynu zabronionego (art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji), lecz także z szeroko pojmowaną w orzecznictwie konstytucyjnym zasadą wyłączności ustawowej regulacji wolności jednostki, wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Odpowiednikiem art. 42 ust. 1 Konstytucji jest art. 7 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka, zawierający gwarancje dotyczące całokształtu reakcji prawnokarnej na przestępstwo. Ustawowa definicja korupcji – w ocenie wnioskodawcy – nie spełnia warunków konwencyjnych.”

W wersji anglojęzycznej natomiast czytamy:

„The applicant alleged that Article 1(3) and Article 2(1)(b), (c) and (d) of the Central Anti-Corruption Bureau Act was inconsistent with Article 2, Article 31(3) and Article 42(1) of the Constitution, and with Article 7(1) of the Convention for the Protection of Human Rights, as well as with Article 20 and Article 22 of the Constitution. In the applicant’s opinion, the statutory definition of corruption, as expressed in Article 1(3) of the Central AntiCorruption Bureau Act, due to not narrowing down the definition of corruption in the private sector by specifying that corruption involves socially detrimental reciprocity, infringes on Article 2 and Article 31(3) of the Constitution, clashing with the principle of a state ruled by law (Article 2) and the principle of proportionality (Article 31(3) of the Constitution). In the applicant’s view, unlike in state and local self-government institutions which base their decision-making process solely on the binding law (Article 7 of the Constitution), private law entities do not have to have only legal motives, provided they do not breach legal restrictions and imperatives. According to the applicant, different scope of the object of protection against corruption in the private and public sectors should determine the different scope of the object of the two types of corruption.

The challenged provision infringes on the principle of appropriate legislation, derived from Article 2 of the Constitution, by the use of vague and ambiguous terms. As a result of such wording of Article 1(3) of the Central Anti-Corruption Bureau Act, there may be practical difficulties in distinguishing socially detrimental corruption from ordinary contractual provisions, formulated on the basis of the civil-law freedom to contract.

In the applicant’s view, such a broad legal definition of corruption clashes with the freedom of economic activity enshrined in Article 20 of the Constitution. In the part regarding corruption in the private sector, it restrains the economic freedom in such a way that the statutory restriction goes beyond the protection of any reasonable interest, and hence is – in the applicant’s opinion – inconsistent with Article 22 of the Constitution. Moreover, according to the applicant, the non-conformity of the same degree to the Constitution is also the case with Article 2(1)(1)(b), (c) and (d) of the Central Anti-Corruption Bureau Act.

The Central Anti-Corruption Bureau (the CBA) has been called into existence for the purpose of investigating, detecting and preventing offences (Article 2(1) of the Central AntiCorruption Bureau Act) as well as in order to conduct other related activity (paragraphs 2-4). For that reason, in the applicant’s opinion, the definition of corruption should meet the statutory requirement of specificity of prohibited acts (and their categories) which are to be investigated by the CBA. This requirement primarily arises from Article 42 of the Constitution. The substantive elements of an act recognised as criminal should be defined in a statute (pursuant to the constitutional principle that the individual’s freedoms are regulated 6 exclusively by statute, which is binding in this regard) in a complete, precise and unambiguous way. The legislator may not require the citizen to be aware of a legal prohibition if he himself is not capable of precisely specifying its limits. This would be contrary to the statutory requirement of specificity of a prohibited act (Article 42(1), first sentence, of the Constitution), but also to the principle that the individual’s freedoms are regulated exclusively by statute, which is broadly conceived in constitutional jurisprudence and which arises from Article 31(3) of the Constitution. The equivalent of Article 42(1) of the Constitution is Article 7(1) of the Convention for the Protection of Human Rights, which contains the entirety of a criminal law’s response to an offence. The statutory definition of corruption – in the applicant’s view – does not fulfil the requirements of the Convention.”

Podobnie w wersji polskojęzycznej i anglojęzycznej uzasadnienia wyroku TK z dnia 10 marca 2010 roku (sygn. akt: U 5/07) „corruption” stanowi tłumaczenie pojęcia ustawowego „korupcja”.

W podsumowaniu powyższych działań porównawczych stwierdzić należy, iż:

• dla autorów ustawy o CBA korupcja w powszechnym rozumieniu stanowi „wykorzystywanie funkcji publicznych do osiągania korzyści prywatnych” i jest „poważnym zagrożeniem ładu instytucjonalnego”;
• w świetle definicji ustawowej „korupcja” stanowi zabronione prawem działanie w celu uzyskania nienależnych korzyści odbywające się na styku działalności gospodarczej i pełnienia funkcji publicznych.
• w świetle polskiego ustawodawstwa „korupcja” jest czynem karalnym;
• zarówno TK, jak i agendy rządowe powszechnie traktują „corruption” jako odpowiednik ustawowego pojęcia „korupcji”.

W świetle powyższego trudno przychylić się do argumentacji, iż sędzia TK będący przedstawicielem TK na konferencji międzynarodowej używając pojęcia „corruption” miał na myśli wyłącznie „demoralizację i zepsucie” polskich polityków, przedsiębiorców, naukowców i sędziów. Bardziej prawdopodobna wydaje się interpretacja, iż miał jednak na myśli „zabronione prawem i karalne działania korupcyjne mające na celu uzyskanie nienależnych korzyści w związku z pełnieniem funkcji publicznych”. Na gruncie Kodeksu karnego i nauki prawa karnego działania takie noszą miano przekupstwa i łapownictwa.