SYSTRAN (pierwotnie World Translation Center Inc) to jeden z prekursorów tłumaczeń maszynowych. Firma ta posiada swoje korzenie w USA, a prace nad tłumaczeniem maszynowym rozpoczęła na potrzeby rządu i armii amerykańskiej w latach 60-tych XX wieku w parze językowej angielski-rosyjski. Planowanych zastosowań dla tej technologii można się łatwo domyśleć 🙂
Na przełomie lat 50/60-tych XX wieku na zlecenie rządu amerykańskiego prowadzono intensywne prace nad rozwojem tłumaczeń maszynowych. Po około 10 latach stan zaawansowania prac został podsumowany w raporcie ALPAC, w którym generalnie wyniki tego projektu oceniono negatywnie. Bezpośrednim rezultatem raportu było znaczące ograniczenie finansowania rozwoju tłumaczeń maszynowych. SYSTRAN był jednym z niewielu narzędzi, które przetrwały to załamanie i były nadal rozwijane. WTC odnalazła swoją nową szansę poza kontynentem amerykańskim. Jednym z najważniejszych wyzwań dla nabierającego rozpędu w latach 70-tych projektu politycznego Wspólnot Europejskich stała się wielojęzyczność. Tłumaczenia maszynowe mogły stać się odpowiedzią na to wyzwanie. Był to zatem idealny partner dla WTC.
Strony nawiązały wieloletnią i owocną współpracę, która zakończyła się wielkim sporem, w wyniku którego dowiedziono, że Komisja Europejska była jednym z najpoważniejszych zinstytucjonalizowanych naruszycieli praw własności intelektualnej.
Spór i żądanie odszkodowania ze strony grupy Systran wywołało udzielenie przez Komisję Europejską innemu przedsiębiorcy zamówienia publicznego na obsługę i rozbudowę systemu Komisji EC-Systran Unix powstałego w wyniku długiej współpracy z grupą Systran. Komisja była bowiem związana ze spółkami Systran umowami, na mocy których system automatycznych tłumaczeń miał obejmować języki zarówno ówczesnej Unii, jak i przyszłej. W latach 90. Systran podpisał kolejne umowy, w których wyraził zgodę na używanie przez KE znaku towarowego Systran dla każdego nowego systemu pochodzącego od pierwotnego, ale wyłącznie w celu rozpowszechniania lub udostępniania go, a także na wewnętrzne potrzeby Komisji.
Dlatego po rozstrzygnięciu w 2003 r. przetargu na korzyść innej firmy Systran zwrócił Komisji uwagę, że przewidziane prace mogą naruszać jego prawa własności intelektualnej. Komisja odpowiedziała, że grupa Systran nie dostarczyła dowodu na posiadanie praw własności intelektualnej i w związku z tym nie może sprzeciwiać się realizacji zamówienia przez konkurenta. Wówczas Systran wniósł do europejskiego Sądu pierwszej instancji skargę o odszkodowanie z tytułu szkody poniesionej ze względu na bezprawne działania podjęte przez Komisję. Dowodził, że Komisja naruszyła zobowiązania pozaumowne, wynikające wprost z europejskiego prawa autorskiego i know-how. Przekazała bowiem innemu przedsiębiorcy informacje stanowiące tajemnicę handlową Systran bez jej zgody. KE podniosła wówczas zarzut, że spór dotyczy wykonywania warunków umów zawartych między kontrahentami. Sąd Unii Europejskiej w wyroku z dnia 16 grudnia 2010 r. (T‑19/07) orzekł jednak po myśli Systranu i zasądził na jego rzecz ponad 12 milionów euro.
Komisja wypłaciła odszkodowanie na rzecz grupy Systran, jednak to nie był koniec tego sporu. Ostatecznie bowiem Komisja uniknęła odpowiedzialności finansowej i uzyskała zwrot wypłaconego odszkodowania rozgrywając formalnie kwestię braku właściwości Sądu unijnego w przedmiotowej sprawie.
A oto pełna historia tego sporu, który stanowi ostrzeżenie dla przedsiębiorców wspólpracujących z instytucjami unijnymi w zakresie związanym z udzielaniem im dostępu do własnego know-how i innych praw własności intelektualnej. W dłuższej perspektywie należy spodziewać się podobnego scenariusza wydarzeń. Przede wszystkim zaś nalezy wyciągnąć z tej historii wnioski dla obecnie realizowanych projektów tłumaczeń maszynowych realizowanych przez wielu partnerów.
W dniu 22 grudnia 1975 r. Komisja Wspólnot Europejskich zawarła z World Translation Center Inc (WTC) pierwszą umowę dotyczącą instalacji i rozwoju (angielsko-francuskiego) systemu oprogramowania do tłumaczenia maszynowego o nazwie Systran (SYStem TRANSlation). Współpraca pomiędzy Komisją a WTC, która została następnie zakupiona przez spółkę Gachot, a potem została przekształcona w Systran SA, była kontynuowana w latach 1976-1987 poprzez podpisanie różnych umów mających na celu usprawnienie systemu tłumaczeń maszynowych, funkcjonującego w środowisku Mainframe, zwanego „EC-Systran Mainframe”, składającego się z węzła, procedur językowych i słowników dla dziewięciu par języków WE.
W dniu 4 sierpnia 1987 r. Systran i Komisja zawarły „porozumienie o współpracy” w celu wspólnego rozwoju i doskonalenia systemu tłumaczeń Systran na obecne i przyszłe języki urzędowe Wspólnoty, a także w celu jego wdrożenia.
W latach 1988-1989 Komisja zawarła cztery umowy z Gachot SA w celu uzyskania licencji na korzystanie z oprogramowania Systran w pięciu dodatkowych parach języków.
W grudniu 1991 r. Komisja wypowiedziała porozumienie o współpracy z uwagi na fakt, że Systran nie wywiązała się ze swoich zobowiązań umownych. W dniu rozwiązania umowy maszynowa wersja systemu tłumaczeń maszynowych Systran WE-Systran Mainframe składała się z szesnastu wersji językowych.
Następnie grupa Systran stworzyła i wprowadziła na rynek nową wersję systemu tłumaczeń maszynowych Systran, który może działać w systemach operacyjnych Unix i Windows (Systran Unix), natomiast Komisja opracowała wersję EC-Systran Mainframe, częściowo z pomocą zewnętrznego wykonawcy.
W dniu 22 grudnia 1997 r. Systran Luxembourg i Komisja zawarły pierwszą z czterech umów w sprawie migracji, aby umożliwić działanie oprogramowania EC-Systran Mainframe w systemach Unix i Windows. W chwili podpisania tej pierwszej umowy Systran wyraziła zgodę na systematyczne używanie przez Komisję znaku towarowego Systran w odniesieniu do każdego systemu tłumaczeń maszynowych wywodzącego się z oryginalnego systemu Systran wyłącznie w celu rozpowszechniania lub dostarczania systemu tłumaczeń maszynowych Systran oraz, po drugie, do używania produktów Systran w środowisku Unix lub Windows do swoich wewnętrznych celów. Pierwsza umowa w sprawie migracji przewidywała, że system tłumaczeń maszynowych Komisji, w tym jego elementy składowe, nawet po wprowadzeniu zmian, pozostaje własnością Komisji, z wyjątkiem przypadków, w których istnieją już prawa własności przemysłowej lub intelektualnej. Zgodnie z postanowieniami tej umowy w przypadku sporu miało zastosowanie prawo luksemburskie.
Umowa w sprawie migracji miała wygasnąć w dniu 15 marca 2002 r., a w tym dniu Systran Luxembourg miał przedstawić aktualny dowód na posiadanie wszystkich praw własności intelektualnej i przemysłowej, których ochrony domaga się grupę Systran i związanych z systemem tłumaczeń maszynowych. Zdaniem Komisji spółka Systran Luxembourg nie przekazała jej tych informacji.
W dniu 4 października 2003 r. Komisja ogłosiła przetarg na utrzymanie i udoskonalenie językowe swojego systemu tłumaczeń maszynowych. Spółka Systran poinformowała jednak Komisję, że prace przewidziane w zaproszeniu do składania ofert mogą naruszać jej prawa własności intelektualnej, i wezwała Komisję do przedstawienia swojego stanowiska w tej sprawie. Spółka Systran oświadczyła, że w tych okolicznościach nie może odpowiedzieć na zaproszenie do składania ofert. Komisja odpowiedziała, że grupa Systran nie przedstawiła dowodów dotyczących praw własności intelektualnej, które Systran rzekomo posiada do oprogramowania do tłumaczenia maszynowego Systran. Komisja stanęła na stanowisku, że Systran nie mogła skutecznie sprzeciwić się pracom wykonanym przez belgijską spółkę Gosselies SA, która wygrała przetarg na dwie z ośmiu części. W następstwie tej procedury przetargowej grupa Systran uznała, że Komisja bezprawnie ujawniła jej know-how osobie trzeciej i dopuściła się naruszenia praw własności intelektualnej, gdy Gosselies przeprowadziła nieuprawnione prace nad wersją EC-Systran Unix. Spółka Systran wniosła zatem do Sądu Pierwszej Instancji skargę o naprawienie szkody, którą miała ponieść.
Wyrokiem z 2010 r. Sąd stwierdził, że spór nie ma charakteru umownego i że w związku z tym jest właściwy do jego rozpoznania. Odrzucając zarzuty w zakresie, w jakim dotyczyły one spółki zależnej Systran Luxembourg, Sąd uznał, że zachowanie Komisji spowodowało szkodę materialną spółki dominującej w postaci utraty wartości jej dóbr niematerialnych (tj. utraty wartości praw własności intelektualnej), oszacowanej ryczałtowo na 12 mln EUR i takie odszkodowanie zasądził, jak również zadośćuczynienie w wysokości 1 000 EUR. Poniżej przedstawiono najistotniejsze fragmenty z uzasadnienia orzeczenia Sądu UE:
Komisja podważa istnienie praw dochodzonych przez grupę Systran w odniesieniu do oprogramowania Systran. Utrzymuje, że jest posiadaczem praw własności intelektualnej koniecznych do podjęcia przez nią rozpatrywanych działań i że nie można jej zarzucać, że dokonała naruszenia prawa własności intelektualnej lub ujawnienia know‑how stanowiącego naruszenie w rozumieniu art. 288 akapit drugi WE. (…)
Aby ustalić bezprawność zachowania Komisji, skarżące podnoszą, że wersja Systran Unix jest dziełem pierwotnym, a wersja EC‑Systran Unix, co do której dopuszczono się naruszenia prawa autorskiego i ujawnienia know‑how, jest dziełem pochodnym od tej wersji oprogramowania Systran. Dowód ten opiera się głównie na porównaniu treści wersji Systran Unix i EC‑Systran Unix przeprowadzonym przez H. Bitana, eksperta skarżących w dziedzinie informatyki, który jest doktorem nauk prawnych, inżynierem w dziedzinie telekomunikacji i informatyki, biegłym w dziedzinie informatyki zatwierdzonym przez Cour de cassation (Francja), biegłym przy sądzie administracyjnym i sądzie apelacyjnym w Paryżu (Francja) i wykładowcą na uniwersytecie Panthéon‑Assas Paris‑II.
Tym samym podczas rozprawy Komisja wskazała, że nie jest w stanie podważyć opinii H. Bitana, który w dokumentach załączonych do skargi przedstawił podobieństwa pomiędzy wersją Systran Unix a wersją EC‑Systran Unix.
W konsekwencji w świetle dowodów przedstawionych przez skarżące i uwag sformułowanych w tym zakresie w toku postępowania (zob. pkt 137–146 powyżej) należy stwierdzić, że skarżące udowodniły w sposób wystarczający, że istnieje w rozpatrywanej sprawie znaczne podobieństwo pomiędzy wersjami Systran Unix i EC‑Systran Unix i że mogą tym samym powoływać się na prawa grupy Systran do wersji Systran Unix, opracowanej w 1993 r. przez Systran, aby sprzeciwić się ujawnieniu osobie trzeciej bez ich zgody wersji pochodnej EC‑Systran Unix, dostosowanej przez Systran Luxembourg w dniu 22 grudnia 1997 r. w celu zaspokojenia potrzeb Komisji.
Wniosek ten nie podważa praw, które Komisja może posiadać w odniesieniu do wersji pochodnej EC‑Systran Unix z tytułu umów o migracji lub ze względu na fakt, iż utworzyła i rozbudowywała słowniki zaspakajające jej potrzeby językowe. Jego celem jest wyłącznie uznanie faktu, że skarżące przedstawiają dowód, iż niektóre elementy oprogramowania Systran, w szczególności 80–95% podstawowej części oprogramowania i duża część procedur językowych, zostały utworzone przez Systran i znajdują się w wersji Systran Unix sprzedawanej przez to przedsiębiorstwo, przy czym z akt sprawy nie wynika, by doszło do jakiegokolwiek zbycia tych elementów Komisji. (…)
Jak już wskazano podczas badania właściwości Sądu do rozpoznania niniejszej skargi (zob. pkt 70–77 powyżej), argumentacja Komisji oparta jest na stwierdzeniach ogólnych i niewystarczająco precyzyjnych w świetle właściwości oprogramowania i sprawozdań z ekspertyzy prawnej i technicznej, przedstawionych przez skarżące.
W swej argumentacji Komisja bowiem przedstawia zasadniczo rolę, jaką pełnią jej służby we wprowadzaniu słowników używanych przez wersję EC‑Systran Mainframe i wersję EC‑Systran Unix, która nie jest podważana przez skarżące, i w mniejszym stopniu wpływ, jaki jej służby mogły mieć na wprowadzenie określonych procedur językowych wersji EC‑Systran Unix. Zakres prac wykonanych przez Systran w odniesieniu do podstawowej części oprogramowania i dużej części procedur językowych jest utajniony przez Komisję, która nie przytacza nigdy praw, które może z tego wywieść grupa Systran. Tymczasem, jak podniesiono w pkt 147 powyżej, skarżące dowodzą w sposób wystarczający, z jakiego tytułu mogą one powoływać się na prawa do wersji EC‑Systran Unix ze względu na opracowanie i sprzedaż wcześniejszej wersji Systran Unix.
Poza tym mimo wyraźnego żądania Sądu w tym zakresie, Komisja nigdy nie była w stanie przedstawić dowodów technicznych prowadzących do ustalenia, dlaczego grupa Systran nie może powoływać się na prawa autorskie w odniesieniu do wersji Systran Unix oprogramowania Systran lub takiego czy innego elementu informatycznego, który składa się na program lub stanowi jego operacyjny kod źródłowy (w szczególności do elementów odnoszących się do podstawowej części oprogramowania podstawowego i programów językowych oprogramowania). Podczas rozprawy Komisja także przyznała, że nie jest w stanie przedstawić dowodów umożliwiających zidentyfikowanie, w odniesieniu do jakich elementów Systran Unix może powoływać się na prawo własności ze względu na umowy zawarte z grupą Systran dotyczące wersji Systran Mainframe. Argumentacja Komisji w tym zakresie (zob. pkt 136 powyżej) nie może być uwzględniona przez Sąd. (…)
Bezprawne zachowanie zarzucane Komisji polega na przyznaniu sobie prawa do zlecenia realizacji prac, wskazanych w ogłoszeniu o przetargu, które mogą modyfikować lub doprowadzić do ujawnienia elementów wersji Systran Unix powielonych w wersji EC‑Systran Unix oprogramowania Systran, chronionych przez prawo autorskie lub know‑how grupy Systran, przy czym Systran nie zbyła na rzecz Komisji własności tych elementów na mocy umowy ani nie udzieliła jej zgody na przeprowadzenie takich prac. (…)
Należy zatem stwierdzić, po pierwsze, że skarżące mogą powoływać się na prawa autorskie i ochronę związaną z know‑how w odniesieniu do informacji i elementów dotyczących pierwotnej i wcześniejszej wersji Systran Unix, które znajdują się w pochodnej wersji EC‑Systran Unix, po drugie, że Komisja nie była w stanie udowodnić, że skarżące nie posiadają praw dochodzonych w odniesieniu do wersji Systran Unix, że prawa te zostały zbyte na jej rzecz wyraźnie lub implicite ze względu na umowy zawarte z grupą Systran lub finansowanie przyznane w odniesieniu do wersji EC‑Systran Mainframe i EC‑Systran Unix, a po trzecie, że Komisja także nie była w stanie udowodnić, że mogła zlecić realizację wymaganych prac osobie trzeciej bez uzyskania uprzedniej zgody grupy Systran. (…)
Skarżące zwracają się do Sądu, by nakazał, po pierwsze, natychmiastowe zaprzestanie naruszenia prawa własności intelektualnej i ujawniania know‑how przez Komisję, po drugie, konfiskatę wszelkich nośników, jakie posiada Komisja i spółka Gosselies, na których są powielone nowe rozwiązania informatyczne opracowane przez spółkę Gosselies w oparciu o wersje EC‑Systran Unix i Systran Unix z naruszeniem praw Systran, a także ich wydanie Systran lub, co najmniej, ich zniszczenie pod nadzorem, a po trzecie, publikację wyroku na koszt Komisji w gazetach i czasopismach specjalistycznych, a także na specjalistycznych stronach internetowych wybranych przez Systran.
330 W tym względzie należy przypomnieć, że instytucja, której zachowanie zostało uznane za bezprawne, jest zobowiązana do podjęcia środków, które obejmują wykonanie wyroku Sądu (zob. poprzez analogię art. 266 TFUE). Zadaniem Komisji jest zatem sformułowanie koniecznych wniosków w celu zapewnienia, by prawa Systran do wersji Systran Unix oprogramowania Systran były uwzględnione w odniesieniu do prac dotyczących wersji EC‑Systran Unix tego oprogramowania, które naruszają prawa autorskie i know‑how Systran. Ze względu na nieuwzględnienie takich praw i biorąc pod uwagę, że naprawiona szkoda dotyczy w niniejszej sprawie wyłącznie okresu od 2004 r. do dnia wydania wyroku, należy stwierdzić, że Systran ma prawo złożyć do Sądu nową skargę o odszkodowanie za szkodę, którą może jeszcze ponieść.
Wreszcie w odniesieniu do żądania opublikowania w różnych gazetach i czasopismach, a także na stronach internetowych Sąd wyda w tym dniu komunikat prasowy dotyczący niniejszego wyroku. Ten komunikat prasowy będzie mógł być następnie powielony i rozpowszechniony w prasie specjalistycznej. Skarżące będą dysponowały zatem decyzją sądową w przedmiocie zachowania Komisji wobec nich i komunikatem prasowym, który będzie mógł być rozpowszechniony na szeroką skalę, co może je usatysfakcjonować w tym zakresie. Ten komunikat prasowy umożliwia także Sądowi zadośćuczynienie w naturze uszczerbkowi na dobrach osobistych, jaki stanowi naruszenie reputacji Systran ze względu na bezprawne zachowanie Komisji.
W konsekwencji Sąd twierdzi, że interesy Systran są wystarczająco chronione poprzez wypłatę odszkodowania pieniężnego i nie należy uwzględniać jej żądań o zadośćuczynienie w naturze.
Komisja wniosła odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości, wnosząc o uchylenie tego wyroku. Podnosiła ona zasadniczo, że Sąd Unii Europejskiej naruszył prawo orzekając, że spór ma charakter pozaumowny i stwierdzając, że Systran miała prawo do odszkodowania. W wyroku z dnia 18 kwietnia 2013 r. (C‑103/11 P) Trybunał uwzględnił odwołanie Komisji i uchylił wyrok Sądu stwierdzając, iż sądy wspólnotowe nie są właściwe do rozpoznania skargi o odszkodowanie wniesionej przez Systran i Systran Luxembourg. Trybunał przypomniał, że przy rozpatrywaniu skargi o odszkodowanie, tak jak w tym przypadku, sądy UE przed wydaniem orzeczenia co do istoty sporu muszą w trybie prejudycjalnym określić swoją właściwość poprzez przeprowadzenie analizy w celu ustalenia umownego lub pozaumownego charakteru przywołanej odpowiedzialności, a tym samym samego charakteru spornego sporu. Trybunał stanął na stanowisku, iż Sąd nieprawidłowo uznał, że spór miał charakter pozaumowny.
W wyniku powyższego rozstrzygnięcia grupa Systran zmuszona została do zwrotu wypłaconego jej przez Komisję odszkodowania.
Jednak również na tym etapie spór nie został zakończony. Sprawozdanie finansowe grupy Systran wskazuje, iż wniesiono powództwo o zapłatę odszkodowania przed sądem krajowym w Luksemburgu. Niestety ślad się urywa w połowie 2014 roku. Grupa Systran zaprzestała po tej dacie publikowania sprawozdań.
Komisja wydała decyzję o obciążeniu Systran odsetkami za okres, gdy kwota odszkodowania znajdowała się w posiadaniu Systran. Grupa Systran ponownie skierowała sprawę do Sądu Unii Europejksiej (sprawy T-481/13 oraz T-421/15), która zakończyła się we wrześniu 2017 roku tajemniczym wykreśleniem jej z rejestru.
Należy mieć na uwadze, że wyrok Sądu UE z 2010 roku został uchylony wyłącznie ze względów formalnych wobec uznania braku jego właściwości w tym sporze. Trybunał nie dokonał ponownego rozstrzygnięcia merytorycznego. Postępowanie dowodowe i ustalenia Sądu, chociaż niewiążące, dają wiele do myślenia na temat podejścia Komisji Europejskiej do jej kontrahentów, a w szczególności pokazują stopień komplikacji technicznych i prawnych oraz wzajemne przeplatanie się tych płaszczyzn w kontekście tłumaczenia maszynowego i projektów w tym zakresie o charakterze wielopodmiotowym. Warto te kwestie mieć na uwadze w procesie projektowania, rozwijania i wdrażania nowych technologii tłumaczeniowych.
Urywająca się nagle historia sporu, który na wcześniejszych etapach był szeroko publicznie komentowany przez samą grupę Systran, jest również bardzo zastanawiająca. Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że została zawarta ugoda, której jednym z celów było zamiecenie sprawy pod dywan. Skierowałem w tej sprawie zapytanie do służb prawnych Komisji. Ciekawe czy uzyskamy odpowiedź…
