Kara – penalty czy punishment?

Kara – penalty czy punishment?

Autor opracowania: Gwidon Naskrent z zespołu IURIDICO Legal & Financial Translations

Polskie pojęcie kary (czy to wymierzanej przez sąd, czy też inny organ) zwyczajowo tłumaczone jest na język angielski jako penalty. Tymczasem common law posługuje się również pojęciem punishment. Czy zatem istnieje między terminami jakaś różnica, a jeśli tak, którego należałoby użyć jako właściwego ekwiwalentu słowa polskiego?

Rozważania niniejsze wypadałoby rozpocząć, jak na tłumacza przystało, od analizy językowej zagadnienia. W Black’s Law Dictionary[1] punishment definiowane jest jako „[a] sanction – such as a fine, penalty, confinement, or loss of property, right, or privilege – assessed against a person who has violated the law”. Na pierwszy rzut oka zatem wydaje się, że interesujący nas termin pozostaje w stosunku hiperonimicznym do penalty, które stanowi jakoby jeden z jego rodzajów, nie utożsamiany zresztą konkretnie ani z sankcją ekonomiczną, ani wolnościową. Z drugiej strony, hasło penalty[2] zawiera definicję „punishment imposed on a wrongdoer, usu. in the form of imprisonment or fine”, która nie rozgranicza już tak ostro zakresów obu pojęć.

Sięgając z kolei do doktryny, można przytoczyć zdanie J. Lucasa, który w pracy On Justice[3] stwierdza: „Punishments and penalties have not been distinguished in legal thinking” oraz „we cannot […] make a very sharp distinction between punishments and penalties”. Według tegoż autora, punishment jest reakcją wymiaru sprawiedliwości na mala in se (czyny złe same z siebie), natomiast penalty na mala prohibita (czyny uznane za złe przez ustawodawcę), przy czym te pierwsze mają jakoby większą wagę. Odmienne stanowisko zajmuje R. J. Spjut[4], zdaniem którego: „what separates punishment […] from a penalty is that the former reproves the transgression”. A zatem punishment niesie ze sobą dodatkowe potępienie czynu przestępnego; przytoczony przez autora przykład postuluje określenie jako odpowiednio punishment i penalty kwotowo tożsamej grzywny za nadmierną prędkość i nieprawidłowe parkowanie; choć w obu przypadkach skutki ekonomiczne dla sprawcy są identyczne, implikowana krytyka niebezpiecznego zachowania na drodze zawiera w sobie element kary za postępek „niemoralny”, koncepcji odziedziczonej z oświeceniowej teorii prawa naturalnego.

Przechodząc do użycia obu pojęć w tekstach prawnych, niewątpliwie najbardziej znanym przykładem jest pojęcie cruel and unusual punishment[5]. W orzecznictwie amerykańskim[6] przyjęto cztery kryteria decydujące o uznaniu kary za „okrutną i nietypową”: poniżająca skazanego surowość, arbitralne stosowanie, odrzucenie przez społeczeństwo oraz oczywista zbędność. Szczególnym przypadkiem kary, która może zostać wykonana w ten sposób, jest kara śmierci (capital punishment).

Mniej drastyczną karą, która również określana jest powyższym mianem, jest non-judicial punishment[7]. Rozumie się pod tym pojęciem pozasądowe sankcje dyscyplinarne wymierzane członkom amerykańskich sił zbrojnych za drobniejsze przewinienia, które nie wymagają oddania sprawcy pod sąd wojskowy. Przykłady takich sankcji to upomnienie, kara aresztu do 30 dni czy potrącenie nie więcej niż połowy żołdu.

Określenie penalty pojawia się w tytułach licznych rozdziałów U.S. Code regulujących sankcje karne (criminal penalty) lub administracyjne (civil penalty). Na przykład 18 U.S. Code § 3146 nosi tytuł „Penalty for failure to appear” (chodzi o niestawienie się przed sądem oskarżonego zwolnionego za poręczeniem majątkowym) i przewiduje w podpunkcie (b) konkretną karę, używając słów „The punishment for an offense under this section is…”

Na koniec, w kontekście prawa polskiego warto wspomnieć o tłumaczeniu Kodeksu Karnego wydawnictwa C.H. Beck[8], gdzie słowo kara tłumaczone jest zasadniczo jako penalty (np. w tytule rozdziału IV oraz licznych wskazaniach sankcji w przepisach części szczególnej). Punishment z kolei pojawia się w ekwiwalencie terminu “nadzwyczajne złagodzenie kary” (extreme mitigation of punishment, art. 23 § 2 i in.) oraz wyrażenia “tej samej karze podlega” (is liable to the same punishment, art. 121 § 2 i in., the same punishment is imposed on, art. 152 § 2 i in.), jednak niekonsekwentnie, gdyż w wielu innych artykułach te same słowa oddane zostały jako is liable to the same penalty.

W jeszcze innym tłumaczeniu KK[9] zakres użycia słowa punishment jest nieco szerszy i obejmuje nie tylko nadzwyczajne złagodzenie kary, lecz również takie zwroty jak „odstępując od wymierzenia kary” (in renouncing the punishment, art. 49 § 1) oraz „tej samej karze podlega” (tu z kolei konsekwentnie the same punishment shall be imposed on przez całą część szczególną). Można stąd wysnuć wniosek, że tłumacz starał się oddawać pojęcie kary jako dolegliwości poprzez punishment, natomiast konkretne przewidziane ustawą formy kary jako penalty.

Z kolei w tłumaczeniu KK wydawnictwa Wolters-Kluwer[10] punishment pojawia się znacznie szerzej w części ogólnej jako ekwiwalent słowa „ukaranie” (art. 45a) lub „kara” (szczególnie w zwrocie aims of the punishment, art. 59, 69, 75a, 87, 89), czasami równolegle z określeniem penalty, np. w art. 59: „the court may waive the imposition of a penalty [odstąpić od wymierzenia kary]… thereby meeting the aims of punishment [cele kary]”. Tutaj również można dopatrywać się intencji tłumacza w przedstawieniu kary ogólnie jako punishment, a w postaci stypizowanej jako penalty. W części szczegółowej natomiast określenia tego brak, np. w cytowanym powyżej art. 121 § 2 używa się zwrotu „is subject to the same penalty, a wskazanie sankcji karnej ma postać is subject to the penalty of/is subject to the same penalty”.

W świetle powyższych rozważań można zalecić tłumaczom, aby stosowali określenie penalty cytując przepisy części szczegółowej KK lub wszędzie tam, gdzie mowa o konkretnym typie kary wymienionym w art. 32 KK (w tym również obecnej we wcześniejszych ustawach karnych karze śmierci jako death penalty). Określenie punishment i pokrewne, zdaniem autora, lepiej nadają się do wyrażenia ogólnego stanu prawnego osoby, której kara została wymierzona, bez precyzowania jej natury lub wysokości: „punished with a fine; reckless driving is subject to punishment”. Oczywiście opisując stan prawny w krajach anglojęzycznych należy stosować określeń powszechnie przyjętych w tamtejszym języku prawnym (a więc kara śmierci jako capital punishment, a kary cielesne lub fizyczne w ogólności corporal punishment).

[1] Black’s Law Dictionary, 9th edition, pod red. nacz. Bryana A. Garnera, str. 1353

[2] ibid. str. 1247

[3] J. R. Lucas, On Justice (Περι δικαιου), Clarendon Press, Oxford, str. 141

[4] R. J. Spjut, Criminal law, Punishments and Penalties, Oxford Journal of Legal Studies t. 5, nr 1, str. 33-46

[5] VIII poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych (1791), wcześniej w angielskiej ustawie Bill of Rights (1689)

[6] Furman v. Georgia (1972) https://supreme.justia.com/cases/federal/us/408/238/

[7] Artykuł 15 ustawy jednolitego kodeksu postępowania karnego wojskowego (Uniform Code of Military Justice)

[8] Nicholas Faulkner, The Criminal Code, wydanie II, C.H. Beck 2012. Cytaty z wersji dostępnej w portalu Legalis

[9] https://www.imolin.org/doc/amlid/Poland_Penal_Code1.pdf, tłumacz nieznany, wersja przygotowana prawdopodobnie na zlecenie IMOLIN (Międzynarodowej Sieci Informacji o Praniu Pieniędzy). Jakość tego tłumaczenia nie została dostatecznie zweryfikowana.

[10] Kodeks karny: przepisy dwujęzyczne, Adam Wojtaszczyk, Witold Zontek; red. nauk. Włodzimierz Wróbel, Wolters-Kluwer SA, 2014. Cytaty z wersji dostępnej w portalu Lex.

Ilustracja tytułowa: pixabay.com