W dobie cyfryzacji, gdy technologia przenika niemal każdy aspekt naszego życia, prawo nie pozostaje w tyle. W świecie prawa, gdzie każde słowo, każda fraza ma ogromne znaczenie, precyzja językowa jest kluczem do sprawiedliwych rozstrzygnięć. W tym kontekście korpusy językowe, będące zaawansowanymi zbiorami tekstów, przynoszą prawdziwą rewolucję w interpretacji prawniczej oraz w pracy biegłych sądowych.

Korpusy językowe: Głębokie zrozumienie języka

Korpusy językowe to nie tylko ogromne zbiory tekstów. To narzędzia, które pozwalają na głęboką analizę języka, ujawniając niuanse, konotacje i subtelne różnice w użyciu słów i fraz w różnych kontekstach. Chociaż konieczność odwoływania się do rzeczywistego użycia analizowanych wyrażeń nie jest nowością w obrocie prawnym, korpusy językowe wnoszą do tego procesu nowy wymiar. Dzięki nim, prawnicy mogą badać, jak dane słowo jest używane w szerokim spektrum tekstów, od artykułów prasowych po orzeczenia sądowe.

Praktyczne zastosowania korpusów w prawie

Korpusy językowe, będące zaawansowanymi zbiorami tekstów, stają się nieocenionym narzędziem w interpretacji prawniczej. Możliwość głębokiej analizy języka przy ich wykorzystaniu pozwala na rozwiewanie wątpliwości interpretacyjnych, których przy użyciu tradycyjnych metod nie bylibyśmy w stanie rozstrzygnąć.

Na przykład, kwestia, czy może istnieć więcej niż jeden „oryginał” danego dokumentu, była przedmiotem debaty w Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Chociaż tradycyjne źródła, takie jak słowniki, nie dostarczyły jednoznacznej odpowiedzi, analiza korpusu językowego pozwoliła na ustalenie, że w języku polskim termin „oryginał” może odnosić się do więcej niż jednego dokumentu o tej samej treści. To odkrycie miało kluczowe znaczenie dla interpretacji prawa w wielu sprawach, w których precyzyjne zrozumienie terminologii było niezbędne.

Podobnie, kiedy inny sąd administracyjny zastanawiał się nad pojęciem „kopii” i czy musi być ona utrwalona na tym samym nośniku co oryginał, korpusy językowe dostarczyły odpowiedzi. Analiza korpusu ujawniła, że kopia może być utrwalona na innym nośniku niż oryginał. Takie odkrycie było potwierdzone przez przykłady z rzeczywistego życia, takie jak elektroniczne archiwizowanie dokumentów, gdzie oryginalny dokument papierowy jest skanowany i przechowywany w formie cyfrowej.

Lingwistyka kryminalistyczna i korpusy językowe

Lingwistyka kryminalistyczna to dziedzina nauki, która koncentruje się na analizie języka w kontekście prowadzonych postępowań karnych. Jej głównym celem jest wykorzystanie wiedzy lingwistycznej do rozwiązywania problemów kryminalistycznych i dowodowych. W tym zakresie korpusy językowe stają się nieocenionym narzędziem, umożliwiającym głęboką analizę tekstów i mowy w różnych kontekstach.

  1. Listy z pogróżkami: W jednym z badanych przypadków korpus językowy został użyty do analizy specyficznych zwrotów i sformułowań używanych w listach z pogróżkami. Dzięki temu udało się zauważyć powtarzające się frazy, które były charakterystyczne dla jednej osoby, co pozwoliło na zidentyfikowanie potencjalnego sprawcy.
  2. Zeznania świadków: W innym interesującym przypadku korpus językowy został użyty do analizy zeznań świadka. Chodziło o pewne sformułowania i dialektyczne zwroty, które były używane. Analiza korpusu pozwoliła ustalić, czy takie sformułowania były typowe dla danego regionu językowego. To miało kluczowe znaczenie dla oceny wiarygodności świadka, gdyż jeśli jego mowa nie zgadzała się z regionem, z którego rzekomo pochodził, mogło to podważyć jego wiarygodność.
  3. Nagrania rozmów: W przypadku analizy nagrań rozmów, korpusy językowe mogą pomóc w identyfikacji mówcy poprzez analizę charakterystycznych dla niego zwrotów, sformułowań czy akcentu. W jednym z przypadków nagranie podsłuchanej rozmowy było kluczowym dowodem. Dzięki analizie korpusu językowego udało się ustalić, że rozmówca używał specyficznych dla siebie sformułowań, co pomogło w jego identyfikacji.
  4. Wiadomości tekstowe i e-maile: W dobie cyfrowej komunikacji, wiadomości tekstowe i e-maile stają się często przedmiotem analizy w sprawach karnych. Korpusy językowe mogą pomóc w analizie stylu pisania, używanych słów kluczowych czy fraz, co może wskazywać na tożsamość autora lub potwierdzić, że dana osoba napisała konkretną wiadomość.

Ochrona znaków towarowych i korpusy językowe

W dziedzinie ochrony znaków towarowych korpusy językowe odgrywają nieocenioną rolę. Są one używane do analizy, czy dany termin lub fraza jest powszechnie rozpoznawalna i czy może być kojarzona z konkretnym produktem czy marką. Na przykład, w jednym z przypadków dotyczących nazwy „michałki/Michałki”, analiza korpusu pozwoliła ustalić, jak często i w jakim kontekście dany termin jest używany w języku polskim.

Przykłady z orzecznictwa:
„Sąd a quo stanął na stanowisku, że znak towarowy powódki ms ogólnoinformacyjny charakter. O ile bowiem do lat 50 XX wieku nie można mówić o używaniu wyrazu «prenatal», o tyle później został on spopularyzowany we Francji. Aktualnie szereg produktów związanych z szeroko rozumianym zdrowiem używa wyrażenia «prenatal». Powołany w sprawie biegły sądowy określił jednoznacznie, że wyraz «prenatal» występował jako przymiotnik, co jest związane z faktem, że w wielu językach, w tym: angielskim, niemieckim, francuskim, włoskim, hiszpańskim, jest to wyraz rodzimy, oznaczający powiązanie z okresem przed urodzeniem dziecka, dziecka poczętego (można by nawet rozważać, czy do zakresu wiedzy takiego świadomego konsumenta nie należy, że wyraz «prenatal» jest kontaminacją dwóch członów: «pre» jako znaczącego «wcześniejszy niż» i «natalis» znaczącego «dotyczący narodzin»). Wyraz ten został spolszczony poprzez dodanie sufiksu -ny i w ten sposób powstał wyraz «prenatalny». Co więcej, mimo iż w korpusie języka polskiego wyraz ten w większości występuje jako nazwa własna, to jednakże w 6 na 26 wystąpień został użyty bez powiązania z konkretnym produktem czy działalnością gospodarczą, a więc w funkcji opisowej. Z okoliczności tych wynika, w ocenie sądu, że znak towarowy powódki składają się z opisowego, ogólnoinformacyjnego wyrazu «prenatal». Przeciw opisowemu charakterowi tego wyrazu nie przemawia zaś, że został on zastrzeżony jako znak towarowy.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 listopada 2014 r., I ACa 709/14

„Biegła wyjaśniła, iż podstawą sporządzania opinii z zakresu językoznawstwa jest tzw. «korpus języka polskiego». Jest to zrównoważony tematycznie i gatunkowo zbiór tekstów polskich służących do zilustrowania użycia słów i ich znaczeń. Składa się z tekstów książek, czasopism, druków ulotnych i akcydensowych (np. reklam, instrukcji obsługi, regulaminów, ulotek wyborczych), stron internetowych oraz tekstów mówionych, stanowiąc autentyczny materiał językowy, na którego podstawie opisuje się znaczenia słów i konstrukcji. Na podstawie tego rodzaju bazy, biegła oceniła rozumienie słowa w przestrzeni komunikowania publicznego. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny, nie podziela zarzutu nieprzydatności opinii biegłej w przedmiotowej sprawie i naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przy jej ocenie”.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 czerwca 2015 r., I ACa 230/15

„Ponadto z załączonego do ekspertyzy dr hab. K. S. materiału wyekscerpowanego z Korpusu Języka Polskiego PWN w dniu 12 lutego 2017 r. wynika, że na 52 wyniki poszukiwań – słowo «trybunalski» występuje w połączeniu ze słowem Piotrków aż 50 razy, co wskazuje na kojarzenie przymiotnika «trybunalski» ze słowem «Piotrków»“.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 grudnia 2022 r., II GSK 905/19

Amerykańska perspektywa: Korpusy w centrum uwagi

W Stanach Zjednoczonych korpusy językowe zyskują na znaczeniu w interpretacji prawa. Sądy w USA zaczęły korzystać z korpusów językowych, aby lepiej zrozumieć „zwykłe” znaczenie tekstu prawnego. Dzięki korpusom sędziowie mogą opierać swoje decyzje na obiektywnych danych, a nie tylko na własnej intuicji językowej czy słownikach. To podejście przyczynia się do tworzenia bardziej spójnej i precyzyjnej interpretacji prawa.

W praktyce sądowej USA korpusy językowe zaczęły być wykorzystywane w ostatnich latach, a ich użycie wywołało gwałtowną reakcję wśród przedstawicieli amerykańskiej teorii prawa. Od 2016 roku w literaturze amerykańskiej zaobserwowano lawinowy wzrost liczby publikacji poświęconych temu zagadnieniu. Wśród nich znalazły się reinterpretacje klasycznych problemów interpretacyjnych z wykorzystaniem korpusów, teoretyczne analizy stosowania korpusów w wykładni prawa oraz praktyczne wskazówki dla prawników sięgających po korpusy. W literaturze pojawiły się zarówno argumenty za wykorzystaniem korpusów, jak i głosy krytyczne.

Jednym z kluczowych aspektów korpusów językowych jest ich zdolność do dostarczania statystycznych danych, które mogą ujawnić wiele informacji o warstwie semantycznej języka. W kontekście interpretacji prawa, korpusy językowe oferują narzędzie, które może pomóc w ustalaniu „zwykłego” znaczenia tekstu prawnego, co jest kluczowe dla właściwej interpretacji przepisów.

Korpus języka polskiego w pracy tłumacza

Narodowy Korpus Języka Polskiego (NKJP) stanowi nieocenione narzędzie dla tłumaczy, zwłaszcza tych specjalizujących się w tłumaczeniach prawniczych. Dzięki NKJP tłumacze mają dostęp do dużej bazy danych językowych, która pozwala na dokładną analizę frazeologii, konstrukcji gramatycznych oraz specyfiki języka prawniczego.

  1. Weryfikacja frazeologii przekładu: NKJP, dzięki swojej obszernej bazie tekstów, pozwala tłumaczom na dokładne sprawdzenie, czy dana fraza lub konstrukcja językowa jest powszechnie używana w języku polskim. Dzięki temu tłumaczenie może być nie tylko bardziej zgodne z oryginałem, ale także bardziej naturalne dla polskojęzycznego odbiorcy.
  2. Poprawność leksykalno-gramatyczna: NKJP umożliwia weryfikację poprawności leksykalno-gramatycznej przekładu. Na przykład, tłumacz może sprawdzić, czy dane sformułowanie jest typowe dla języka prawniczego czy też jest używane w innych kontekstach.
  3. Zastosowanie w różnych rejestrach i typach tekstów: Dzięki różnorodności rejestrów, typów funkcjonalnych tekstów oraz okresów historycznych reprezentowanych w NKJP, tłumacze mogą dostosować swój przekład do konkretnego kontekstu, uwzględniając specyfikę języka prawniczego w różnych okresach historycznych.
  4. Przykład zastosowania: Dzięki NKJP tłumacz może zweryfikować, czy dane użycie jest typowe dla danego okresu i czy nie jest anachroniczne w stosunku do tekstu źródłowego, albo zweryfikować, czy w polskim języku prawniczym termin ten jest używany w sposób zgodny z jego użyciem w tekście źródłowym.

Podsumowując, Narodowy Korpus Języka Polskiego stanowi ważne narzędzie w warsztacie tłumacza prawniczego, umożliwiając dokładną analizę języka prawniczego i dostosowanie przekładu do specyfiki polskiego systemu prawnego. Dzięki NKJP tłumaczenia są bardziej precyzyjne, zgodne z oryginałem i dostosowane do oczekiwań polskojęzycznego odbiorcy.

Podsumowanie

Korpusy językowe, choć pierwotnie narzędzie lingwistów, stają się nieocenionym wsparciem w obrocie prawnym. Dzięki nim interpretacja prawnicza staje się bardziej precyzyjna, obiektywna i oparta na solidnych danych. W erze informacji korpusy językowe oferują prawnikom, biegłym sądowym i sędziom nowe, efektywne narzędzie pracy, które może przyczynić się do tworzenia lepszego, bardziej precyzyjnego prawa oraz wykładni językowej opartej na użyciu słów w rzeczywistych kontekstach.

Źródła:

Z. Tobor, M. Zeifert, Korpusy językowe jako narzędzie w procesie tworzenia prawa, Prz.Sejm. 2023, nr 2, s. 97-118.

Z. Tobor, M. Zeifert, Korpusy językowe jako narzędzie interpretacji prawa. Amerykańska teoria i praktyka, AFP 2020, nr 4, s. 80-90.

M. Zaśko-Zielińska, K. Kredens (red.), Lingwistyka kryminalistyczna: Teoria i praktyka, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2019

P. Pęzik P., NKJP w warsztacie tłumacza