Kwestia tego, czy tłumacze utworów audiowizualnych mogą być zaliczeni do grona współtwórców tłumaczonego utworu oraz czy przysługuje im prawo do dodatkowego wynagrodzenia (tantiem), była długo dyskutowana w orzecznictwie i literaturze przedmiotu.

Jednym z podstawowych uprawnień twórców na gruncie prawa autorskiego jest prawo do wynagrodzenia za korzystanie z tworu. Uprawnienie to wynika bezpośrednio z treści art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Natomiast, w przypadku utworów audiowizualnych ustawa przewiduje także dodatkowe wynagrodzenie, przysługujące współtwórcom tego utworu oraz artystom wykonawcom za wyświetlanie utworu w kinach, najem egzemplarzy utworu oraz ich publiczne odtwarzanie, nadawanie utworu w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów, a także za reprodukowanie utworu na egzemplarzu przeznaczonym do własnego użytku osobistego. Prawo do dodatkowego wynagrodzenia oraz sposób jego wypłaty wynikają z treści art. 70 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Obecnie katalog osób, które mogą uzyskać dodatkowe wynagrodzenie na zasadach określonych w tym artykule, jest otwarty. Oznacza to, że każda osoba, która wniosła twórczy wkład w powstanie utworu audiowizualnego, może domagać się wypłaty tantiem. Nie zawsze jednak tak było. Treść art. 70 ustawy została zmieniona w 2007 roku, w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność jego postanowień.

Przed wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego przepis przewidywał, że uprawnionymi do dodatkowego wynagrodzenia są tylko enumeratywnie wymienione osoby, tj. główny reżyser, operator obrazu, twórca scenariusza, twórca innych utworów literackich lub muzycznych oraz artyści wykonawcy. Tym samym samo bycie współtwórcą utworu audiowizualnego nie wystarczało do przyznania tej osobie dodatkowego wynagrodzenia. W treści art. 69 i 70 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych widoczna była niekonsekwencja ustawodawcy, który z jednej strony katalog osób, będących współautorami filmu otworzył, a katalog osób uprawnionych do dodatkowego wynagrodzenia za korzystanie z niego zamknął. Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że takie kategoryczne ograniczenie kręgu osób uprawnionych do wynagrodzenia nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia. Trybunałowi nie udało się odnaleźć żadnego wspólnego dla tych osób współczynnika, który uzasadniałby różnicowanie praw podmiotów o generalnie podobnej sytuacji prawnej (wszyscy byli współautorami utworu).

 

Wyrok TK z 24.05.2006 r., K 5/05, OTK-A 2006, nr 5, poz. 59

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego zakwestionowana regulacja przez nieracjonalność zróżnicowania podmiotów podobnych, charakteryzujących się tą samą cechą istotną, prowadzi do stwierdzenia niezgodności art. 70 ust. 2 prawa autorskiego z art. 32 Konstytucji.

 

Powyższy wyrok w teorii otworzył tłumaczom utworów audiowizualnych drogę do żądania dodatkowego wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworu. W praktyce jednak okazało się to być niemożliwe do osiągnięcia. Efektom pracy tłumaczy audiowizualnych odmawia się często przymiotu twórczości oraz argumentuje, że nie są oni współtwórcami utworu audiowizualnego.

Zgodnie z art. 69 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych współtwórcą utworu audiowizualnego jest każda osoba, która wniosła twórczy wkład w jego powstanie. Następnie w treści tego artykułu wymieniony został przykładowy i otwarty katalog takich osób, wśród których znalazł się m.in. reżyser, operator obrazu i twórca utworów muzycznych do utworu audiowizualnego. Oznacza to, że za twórcę utworu audiowizualnego mogą zostać uznane również inne osoby, niż te wymienione w przepisie. W każdym wypadku jednak, konieczne jest każdorazowe i dostosowane do okoliczności indywidualnej sprawy zbadanie, czy osoba, która domaga się uznania jej autorstwa, wniosła twórczy wkład w powstanie utworu. Tym samym, w teorii, żaden podmiot nie został odgórnie pozbawiony możliwości przyznania mu miana współtwórcy.

W praktyce jednak orzecznictwo jest zgodne, że przetłumaczenie dialogów do filmu, czy innych elementów językowych, nie jest wynikiem pracy twórczej odnoszącej się do całego utworu, a tylko do jego warstwy słownej. Podkreśla się także, że stworzenie listy dialogowej w oryginalnej wersji językowej wymaga o wiele więcej wkładu twórczego niż stworzenie jego tłumaczenia, które ma względem utworu w oryginalnej wersji językowej charakter odtwórczy. Tłumaczenie zatem, nawet jeśli samo w sobie posiada cechy twórcze, nie będzie ani wkładem twórczym w stworzenie utworu audiowizualnego, ani jego opracowaniem jako całości. Wyłącza to możliwość przyznania tłumaczowi statusu współtwórcy utworu audiowizualnego.

 

Wyrok SN z 23.01.2003 r., II CKN 1399/00, OSNC 2004, nr 4, poz. 62.

Dokonanie tłumaczenia warstwy słownej utworu audiowizualnego nie stanowi jego opracowania jako całości.

 

Postanowienie SN z 27.02.2019 r., I CSK 452/18, LEX nr 2625425

Tłumaczenie ma charakter odtwórczy i następczy w stosunku do procesu powstania utworu i stanowi opracowanie w stosunku do oryginalnej wersji językowej. Oznacza to, że nie może być traktowane jako opracowanie całości dzieła audiowizualnego, a tłumacza nie można uznać za współtwórcę utworu audiowizualnego.

 

Co więcej, zauważenia wymaga fakt, że art. 71 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przyznaje producentowi utworu uprawnienie do tłumaczenia utworu audiowizualnego na różne wersje językowe, i to bez konieczności uzyskania zgody jego twórców. Treść tego przepisu wyraźnie wskazuje na rozdzielenie utworu audiowizualnego od tłumaczenia jego warstwy słownej, co potwierdza tylko tezę, że tłumacz nie należy do katalogu współtwórców utworu filmowego. Uprawnienie to wchodzi w zakres normalnej eksploatacji utworu audiowizualnego. Stanowi to odstępstwo od zasady mówiącej o tym, że to twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego. Nie wpływa to jednak na prawa autorskie tłumacza, jeśli dokonane przez niego tłumaczenie samo w sobie spełnia cechy utworu. Omawiany przepis uprawnia producenta jedynie do zlecenia czynności tłumaczenia, a nie do jego rezultatu. Korzystanie z twórczego opracowania warstwy słownej utworu audiowizualnego będzie wymagało zawarcia umowy licencji lub przeniesienia praw autorskich majątkowych, ale nie otworzy tłumaczowi możliwości domagania się wypłaty dodatkowego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 70 ustawy.

 

Wyrok SN z 23.01.2003 r., II CKN 1399/00, OSNC 2004, nr 4, poz. 62.

Producentowi utworu audiowizualnego przysługuje prawo dokonywania tłumaczenia warstwy słownej utworu, bez względu na to, czy chodzi tu o listę dialogową, czy komentarz słowny i czy tłumaczenie przyjmuje formę napisów, dubbingu czy też wersji lektorskiej.

 

Podsumowując powyższe rozważania, należy pamiętać, że:

  • Tłumacz dialogów utworu audiowizualnego nie staje się współtwórcą samego utworu audiowizualnego;
  • Nie każde tłumaczenie dialogów do filmu będzie spełniało cechy twórcze;
  • Tłumaczenie, które spełnia cechy twórcze, nie jest opracowaniem całego utworu, a jedynie jego warstwy słownej;
  • Tłumaczowi nie przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia za korzystanie z utworu audiowizualnego.