Tłumaczenie polskiej terminologii związanej ze sprawowaniem władzy sądowniczej i wymiaru sprawiedliwości na język angielski – TRYBUNAŁY
Czasami nawet bardzo podstawowe pojęcia języka prawniczego potrafi sprawiać poważne problemy, a proste wydawałoby się i oczywiste skojarzenia mogą prowadzić na terminologiczne manowce.
Tak może być również w przypadku nazewnictwa organów wymiaru sprawiedliwości. W niniejszym wpisie kilka słów chciałbym poświęcić „trybunałom”.
Zacznijmy może od krótkiego wyjaśnienia jak rozumiane jest pojęcie „trybunałów” na gruncie polskiego języka prawnego i prawniczego.
Zgodnie z art. 10, 173 i 174 Konstytucji RP:
Art. 10. [Zasada podziału władz]
- Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
- Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Rozdział VIII
SĄDY I TRYBUNAŁY
Art. 173. [Niezależność i odrębność sądów i Trybunałów]
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Art. 174. [Wydawanie wyroków]
Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
W świetle zatem literalnego brzmienia polskiej ustawy zasadniczej trybunały, choć sprawują władzę sądowniczą, nie są sądami i nie sprawują wymiaru sprawiedliwości. Warto w tym miejscu oddać głos uznanemu konstytucjonaliście.
Prof. Paweł Sarnecki w komentarzu do Konstytucji RP opublikowanym przez Wydawnictwo Sejmowe napisał[1]:
Już mała konstytucja z 1992 r. zmieniła stosowane dotychczas, to jest w konstytucji marcowej (art. 2) i w małej konstytucji 1947 r., określenie (na oznaczenie funkcji władzy sądowniczej) „wymiar sprawiedliwości” – na określenie „władza sądownicza”. Zauważmy notabene, że w żadnym z tekstów konstytucyjnych nie pada określenie „władza sądowa”. Kontynuowane jest to w konstytucji z 1997 r. (konstytucje z 1935 i 1952 r. zasady podziału władzy, jak wiadomo, nie przyjmując, posługują się określeniem „wymiar sprawiedliwości”). Co więcej, w obecnej konstytucji, w art. 10, ta zmiana określenia wiąże się także z rozszerzeniem katalogu organów, stanowiącym podmioty tej władzy – z „niezawisłych sądów” na „sądy i trybunały”, czemu odpowiada dosłownie tytuł rozdziału VIII konstytucji. Pojęcie „wymierzania sprawiedliwości” nie znika przy tym z konstytucji, gdyż zostaje zachowane jako generalne określenie funkcji sądów (art. 175). Nie można w tym miejscu nie zwrócić uwagi na formalną strukturę rozdziału VIII konstytucji, po pierwsze, zatytułowanego (jak wspomniano) „Sądy i trybunały”, po drugie, zawierającego wyróżnione części, poświęcone „sądom”, „Trybunałowi Konstytucyjnemu” i „Trybunałowi Stanu”. Jest jeszcze część pierwsza, już bez tytułu, zawierająca dwa artykuły – jeden w szczególny sposób podkreślający odrębność i niezależność sądów i obu trybunałów oraz drugi, stanowiący, iż zarówno sądy, jak i trybunały podejmują tak samo (i jest to znamienne) nazywające się akty oraz to, że akty te zapadają „w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej”.
Warto na marginesie zwrócić uwagę, że „sprawowanie władzy sądowniczej” i „sprawowanie wymiaru sprawiedliwości” nie są pojęciami tożsamymi. Kwestia ta wykracza jednak poza zakres niniejszego opracowania i poświęcę jej być może odrębny wpis. W tym miejscu wystarczy jedynie wskazać, że zgodnie z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy wojskowe i sądy administracyjne. Wymiaru sprawiedliwości nie sprawują Trybunały, ani Konstytucyjny, ani Stanu.
Polski system prawny zna tylko dwa trybunały – Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Trybunał Konstytucyjny jest sądem nad prawem, nazywany jest również trzecią izbą parlamentu albo negatywnym ustawodawcą. Nazwy te wynikają z tego, że głównym zadaniem TK jest eliminowanie z systemu prawnego przepisów niezgodnych z Konstytucją RP, a także aktów niższego rzędu niezgodnych z aktami wyższego rzędu. Trybunał Stanu natomiast istnieje ale nigdy dotychczas nie odegrał znaczącej roli w polskim życiu publicznym. Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą najważniejsze osoby w państwie w szczególności: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów, ministrowie, Prezes NBP, Prezes NIK. Odpowiedzialność ta dotyczy nieprzestrzegania przepisów Konstytucji oraz ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Jest to jednak stwierdzenie tylko częściowo prawdziwe. Nie można bowiem zapominać o trybunałach międzynarodowych, których wyroki mają bezpośrednie zastosowanie w prawie krajowym: Trybunale Sprawiedliwości UE oraz Europejskim Trybunale Praw Człowieka.
Wszystkie cztery trybunały tj. TK, TS, TSUE i ETPC łączy jedno – są to organy władzy sądowniczej (odpowiednio krajowej i ponadnarodowej), których wyroki są bezpośrednio wiążące, ale ich działalność ma charakter nadzwyczajny i interwencyjny, poza „zwykłym” procesem sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Są one niejako „ponad” strukturą wymiaru sprawiedliwości.
Należy przy tym pamiętać, że TSUE (ang. CJEU, Court of Justice of the European Union) i ETPC (ang. ECHR, European Court of Human Rights) zostały mianowane w polskim języku prawnym „trybunałami” właśnie w celu podkreślenia nadzwyczajnego charakteru ich działalności orzeczniczej.
I tu właśnie kryje się największa pułapka terminologiczna. W polskim język prawnym i prawniczym „trybunał” jest bowiem organem stojącym w pewnym sensie wyżej niż sądy powszechne, administracyjne i Sąd Najwyższy. Natomiast w systemach anglosaskich jest zgoła inaczej.
Zgodnie z definicją the World Law Dictionary „tribunal” to: a special court set up to try a particular case or a particular type of case. Czyli wyspecjalizowane sądy lub organy powołane do rozstrzygania spraw w określonej dziedzinie życia lub gospodarki.
Zgodnie natomiast z definicją Black’s Law Dictionary (10th edition) „tribunal” to: „a court of justice or other adjudicatory body”, a jako przykład podano: „administrative tribunal: a court-like decision-making authority that resolves disputes, esp. those in which one disputant is a government agency or department; an administrative agency exercising a quasi-judicial function”. Słownik ten przewiduje również inne znaczenia tego terminu, jednak nie mają one znaczenia w omawianym w niniejszym wpisie kontekście.
Więcej informacji o systemie anglosaskich trybunałów odnajdziemy na poniższych stronach:
Schemat organizacyjny systemu trybunałów w Anglii i Walii;
Na przykładzie systemu władzy sądowniczej w Anglii i Walii można podsumować, że są to wyspecjalizowane organy sądowe lub quasi-sądowe powołane do rozstrzygania spraw z gruntu prawa administracyjnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych, prawa imigracyjnego, prawa ochrony środowiska i niektórych spraw związanych z nieruchomościami. Zasiadają w nich sędziowie zawodowi oraz eksperci w danej dziedzinie nie będący sędziami. Posiadają one odrębną strukturę organizacyjną od sądów i własne organy drugoinstancyjne, jednak istnieje droga odwoławcza do sądu wyższej instancji.
Jest to zatem struktura o charakterze pomocniczym i uzupełniającym w stosunku do działalności sądów. W Polsce do grupy zbliżonych w swoim charakterze quasi-sądowych organów rozstrzygających zalicza się przykładowo samorządowe kolegia odwoławcze, izby morskie i Krajową Izbę Odwoławczą.
Jakie z tego wynikają praktyczne konkluzje dla tłumacza prawniczego? Występujące w orzecznictwie TSUE oraz ETPC odwołania do własnego dorobku orzeczniczego poprzez użycie sformułowania „the Court” to „Trybunał”, a nie „Sąd”. W orzeczeniach TSUE należy jeszcze uważać na odwołania do „court” w rozumieniu „the General Court”, a więc „Sądu Pierwszej Instancji” działającego w ramach struktury TSUE.
Trzeba mieć na uwadze zasadnicze różnice definicyjne i konstrukcyjne pomiędzy polskimi „trybunałami”, a anglosaskimi „tribunals”.
Polski Trybunał Konstytucyjny określa się w dokumentach anglojęzycznych jako „Constitutional Tribunal”. Jednak już w źródłach anglosaskich dużo częściej występuje jako „Constitutional Court”. Ta wersja wydaje się właściwsza, jednak wersja oficjalnie przyjęta przez TK z pewnością nie może zostać uznana za błędną. Ogólnie organy władzy sądowniczej wykonujące zadania z zakresu oceny zgodności przepisów prawa z konstytucją, a które występują głównie w kręgu kontynentalnej kultury prawnej, określane są mianem „constitutional courts”.
Odrębną kwestia mogącą powodować pewne problemy terminologiczne są trybunały międzynarodowe i arbitrażowe:
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) z siedzibą w Hadze (głównym organem sądowniczym ONZ) – International Court of Justice in The Hague;
Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) z siedzibą w Hadze – International Criminal Court (ICC) in The Hague. MTK jest międzynarodowym organem sądowniczym utworzonym na mocy Traktatu Rzymskiego, przyjętego na Konferencji Dyplomatycznej Narodów Zjednoczonych w Rzymie. Jurysdykcja Trybunału, zgodnie ze Statutem, obejmuje zbrodnie ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne oraz zbrodnie agresji.
Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (MTKJ) z siedzibą w Hadze – International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia – ICTY in The Hague. Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii został powołany w związku z masowymi i systematycznymi naruszeniami norm międzynarodowego prawa humanitarnego w konflikcie zbrojnym w latach 90. na terytorium byłej Jugosławii. Zakończył działalność w 2017 roku.
Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy (MTKR) – International Criminal Tribunal for Rwanda, ICTR – 8 listopada 1994 roku, Rada Bezpieczeństwa na mocy rezolucji nr 955 utworzyła Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy z siedzibą w Aruszy w Zjednoczonej Republice Tanzanii. Trybunał powstał w następstwie poważnych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego w Rwandzie. Trybunał zakończył swoją działalność z dniem 31 grudnia 2015 r.
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu w Tokio – The International Military Tribunal for the Far East (IMTFE)
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze – International Military Tribunal at Nuremberg
Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza (MTPM) – International Tribunal for the Law of the Sea (ITLOS) – sąd międzynarodowy rozstrzygający spory i wnioski dotyczące statków morskich oraz eksploatacji przez człowieka obszarów morskich, w tym dna morskiego. Został utworzony na podstawie Aneksu VI do Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 10 grudnia 1982[1] stanowiącego Statut Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza[2]. Trybunał ma swoją siedzibę w Hamburgu (art. 1 Aneksu).
Trybunał Arbitrażowy Międzynarodowej Izby Handlowej w Paryżu – International Chamber of Commerce (ICC) International Court of Arbitration
Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu przy PKOL – the Court of Arbitration for Sport at the Polish Olympic Committee
Trybunał Arbitrażowy ds. Sportu w Lozannie – The Court of Arbitration for Sport in Lausanne
W przypadku trybunałów międzynarodowych działających w ramach struktury ONZ lub innych organizacji międzynarodowych można zauważyć pewną ciekawą prawidłowość nawiązującą do systemu anglosaskiego. Mianowicie w przypadku organów sądowych o jurysdykcji ogólnej (MTS, MTK) nazwa angielska to „international court”, natomiast w przypadku organów wyspecjalizowanych (MTPM) lub mających charakter organów ad hoc (MTKJ, MTKR, MTWDW, MTW) jest to już „international tribunal”.
[1] Garlicki Leszek (red.), Zubik Marek (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, wyd. II
Opublikowano: Wyd.Sejmowe 2016
