Polskie środki zaskarżenia po angielsku by Anna Rucińska, Wojciech Wołoszyk

Polskie środki zaskarżenia po angielsku

Anna Rucińska, Wojciech Wołoszyk – IURIDICO Legal & Financial Translations

W ramach niniejszego artykułu podjęta została próba podsumowania tłumaczeń pojęć polskiego języka prawnego i prawniczego w zakresie środków zaskarżenia wywodzących się z różnych gałęzi prawa. Opracowanie to ma na celu wsparcie tłumaczy prawniczych oraz prawników przy poszukiwaniach stosownych ekwiwalentów terminologicznych, jak również stanowi zaproszenie do dalszej dyskusji w tym obszarze.

Wymaga zaznaczenia, że nie jest to opracowanie o charakterze naukowym, a celem autorów nie było kompleksowe i wyczerpujące ujęcie wszystkich możliwych środków zaskarżenia funkcjonujących w ramach polskiego porządku prawnego. Nie dokonano również w niniejszej publikacji omówienia teorii środków zaskarżenia, a jedynie uwzględniono kilka podstawowych informacji w tym zakresie[1].

Zasadniczym przyczynkiem do powstania artykułu stał się problem z przekładem pojęcia „zażalenia” i kilku funkcjonujących jego wersji. Ta kwestia zostanie omówiona nieco szerzej w dalszej części opracowania.

Na początek kilka słów wstępu na temat podstawowej systematyki terminologicznej:

Środki zaskarżenia są to wszelkie przewidziane w prawie procesowym instrumenty, za pomocą których uprawniony podmiot niezadowolony z rozstrzygnięcia (z wydanego orzeczenia, zarządzenia) może dążyć do jego zmiany lub uchylenia.

Do systemu środków zaskarżenia zalicza się środki odwoławcze, które są na tyle charakterystyczne, że tworzą osobną podgrupę. Do środków odwoławczych należą te, które przysługują od nieprawomocnych decyzji procesowych lub od innych czynności, niebędących decyzjami procesowymi. Ich celem jest wywołanie kontroli wadliwego orzeczenia bądź zarządzenia (również wadliwej czynności procesowej) przez inny organ niż ten, który decyzję wydał lub dokonał czynności. Regułą jest dokonywanie tej kontroli z inicjatywy strony procesowej lub innego uczestnika procesu przez organ instancyjnie wyższy lub usytuowany wprawdzie w pozycji równorzędnej, lecz mający kompetencje kontrolne (tzw. instancja pozioma). Do grupy środków odwoławczych należą apelacja od nieprawomocnych wyroków i zażalenie na nieprawomocne postanowienia, zarządzenia oraz na niektóre czynności procesowe, a także na zaniechanie czynności.

Zwyczajne środki zaskarżenia (ordinary means of challenge) przewidziane są do kontroli nieprawomocnych orzeczeń (postanowień i wyroków), niektórych zarządzeń, a nawet czynności niebędących decyzjami procesowymi. Ich celem jest uchylenie albo pozbawienie mocy prawnej danej czynności procesowej lub faktycznej.

Zwyczajne środki zaskarżenia na gruncie Kpc i Kpk:

Środki nadzwyczajne (extraordinary measures) służą obaleniu prawomocnego orzeczenia poprzez ponowne rozpoznanie zakończonej już sprawy, przy czym korzystać z nich mogą uczestnicy postępowania (przede wszystkim strony procesowe), jak też niekiedy podmioty nieuczestniczące w postępowaniu, lecz uprawnione do inicjowania kontroli bądź wzruszenia prawomocnego orzeczenia, w oparciu o przyznane im przez ustawodawcę kompetencje (np. Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich itp.).

Na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego oprócz zwyczajnych środków zaskarżenia, takich jak apelacja czy zażalenie, przewidziane są środki nadzwyczajne, które obejmują:

• skargę kasacyjną,
• skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem oraz
• skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Przykładem nowo powstałego nadzwyczajnego środka zaskarżenia jest skarga nadzwyczajna (extraordinary appeal[2]), wprowadzona do polskiego porządku prawnego w kwietniu 2018 r. wraz z wejściem w życie nowej ustawy o Sądzie Najwyższym z dnia 8 grudnia 2017 r. (Dz.U.2018.5). Wprowadza ona, w treści art. 89, nową instytucję prawną w postaci skargi nadzwyczajnej. Będzie ją można wnieść od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej. Środek ten może być stosowany zarówno w postępowaniu karnym, jak i cywilnym.

Na gruncie Kodeksu postępowania karnego do nadzwyczajnych środków zaskarżenia zaliczamy:

• kasację,
• kasację nadzwyczajną i
• wznowienie postępowania.

Kasacja nadzwyczajna to kasacja przewidziana w art. 521 Kodeksu postępowania karnego, którą może wnieść Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny oraz Naczelny Prokurator Wojskowy. Kasację nadzwyczajną uprawnione podmioty mogą wnieść zarówno z własnej inicjatywy, jak i na wniosek stron. W odróżnieniu od kasacji zwyczajnej, wniesienie kasacji nadzwyczajnej nie jest ograniczone żadnym terminem, a ponadto można ją wnieść nie tylko od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie, lecz także od każdego prawomocnego orzeczenia, które kończy postępowanie, niezależnie od jego postaci (wyrok czy postanowienie) i od tego, w jakiej instancji się uprawomocniło.

Tłumaczenie polskich środków zaskarżenia na język angielski zasadniczo nie nastręcza szczególnych problemów i w większości posiadają one swoje powszechnie przyjęte odpowiedniki. Jednak kilka terminów (a w szczególności „zażalenie”) może stanowić pułapkę, a w szczególności w przypadku tekstów, w ramach których rozróżnienie pomiędzy poszczególnymi rodzajami środków zaskarżenia stanowi istotę rozważań.

Na wstępie zastanówmy się, w jaki sposób należałoby tłumaczyć terminy „środki odwoławcze” i „środki zaskarżenia”. Skoro przyjmujemy, że „środki zaskarżenia” to pojęcie szersze i obejmuje nie tylko środki odwoławcze, ale i inne środki zaskarżenia, to należy te terminy rozróżniać i przyjąć dla nich odmienne ekwiwalenty angielskie. Z tego też względu autorzy proponują przyjąć ekwiwalent „means/avenues of recourse” na środki odwoławcze i „means/avenues of challenge” na środki zaskarżenia. Pomocny w tym względzie okazuje się tekst modelowej ustawy UNCITRAL o międzynarodowym arbitrażu gospodarczym.

Na polskim rynku wydawniczym funkcjonują co najmniej dwie wersje tłumaczeń na język angielski Kodeksu postępowania karnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego. Są to tłumaczenia opublikowane przez wydawnictwa C.H. Beck[3] oraz Wolters Kluwer[4]. Przekłady obu wydawnictw różnią się dość znacząco w zakresie podejścia do polskich środków zaskarżenia. Spójrzmy przykładowo na art. 132 Kpc regulujący kwestię doręczeń pism procesowych pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami i zawierający wyliczenie środków zaskarżenia:

Art.  132.  [Doręczenia między pełnomocnikami profesjonalnymi]

§1¹.

Przepis § 1 nie dotyczy wniesienia pozwu wzajemnego, apelacji, skargi kasacyjnej, zażalenia, sprzeciwu od wyroku zaocznego, sprzeciwu od nakazu zapłaty, zarzutów od nakazu zapłaty, wniosku o zabezpieczenie powództwa, skargi o wznowienie postępowania, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i skargi na orzeczenia referendarza sądowego, które należy złożyć w sądzie z odpisami dla strony przeciwnej.

Tłumaczenie wydawnictwa Wolters Kluwer:

Article  132.

§1¹.

The provisions of § 1 shall not apply to filing a counterclaim, appeal, appeal in cassation, grievance, motion to set aside a default judgment, objection to an order for payment, plea against an order for payment, petition to secure an action, petition for reopening a case, plea of illegality of a non-appealable ruling or complaint against the judgement of a court clerk, which shall be filed in the court together with copies for the adverse party.

Tłumaczenie wydawnictwa C.H. Beck:

Article  132.

§1¹.

The provisions of § 1 do not apply to a counterclaim, appeal, appeal to the Supreme Court, opposition to a default judgment, opposition to an order for payment, objection against an order for payment, application for security or injunction, petition to reopen proceedings, petition for a final and non-revisable judgment to be declared unlawful, appeal against judicial clerk’s decisions, all of which must be filed with the court together with copies for the opposing party.

Poniżej autorzy niniejszego artykułu dokonali zestawienia terminologii proponowanej w publikacjach obu wydawnictw i odnoszącej się do polskich środków zaskarżenia w procesie karnym i cywilnym oraz przedstawili własne rekomendacje.

Środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym i karnym

Pozostałe środki zaskarżenia – postępowanie administracyjne, sądowoadministracyjne i postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego:

Należy zauważyć, że jednym z najczęściej i najchętniej stosowanych ekwiwalentów dla terminów „zażalenie” lub „skarga”, które jest jednym z najbardziej problematycznych w kontekście środków zaskarżenia, jest „complaint”. Problem polega na tym, że w krajach anglosaskich niemal wszystkie środki zaskarżenia określa się terminem „appeal”, co oznacza, że w związku z bogatszą terminologią polską tłumacz staje przed wyzwaniem polegającym na konieczności znalezienia innych ekwiwalentów lub też stworzenia nowych ekwiwalentów. Termin „complaint” jest o tyle nietrafny, że w krajach anglosaskich nie funkcjonuje jako środek zaskarżenia, a co za tym idzie w ogóle nie wskazuje na to, że jest to środek zaskarżenia. Wręcz przeciwnie, może nawet wprowadzić potencjalnego odbiorcę w błąd ze względu na to, że przykładowo w amerykańskiej procedurze cywilnej „complaint” oznacza pozew, zaś w procedurze karnej „criminal complaint” to po prostu zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Z powyższych względów autorzy proponują zastosowanie podejścia opisowego w sytuacjach konieczności szczegółowego rozróżnienia pomiędzy poszczególnymi typami środków zaskarżenia (np. kasacja a skarga kasacyjna). W odniesieniu do rozróżnienia pomiędzy apelacją a zażaleniem zaproponowano zastosowanie ekwiwalentów funkcjonalnych:

• apelacja – suspensive appeal tj. środek odwoławczy powodujący wstrzymanie wykonania orzeczenia;
• zażalenie – interlocutory appeal tj. środek odwoławczy dotyczący kwestii wpadkowych i niedotyczący merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Podobnie ma się rzecz z ponagleniem, tj. środkiem przysługującym stronie w postępowaniu administracyjnym. W tłumaczeniu Kpa wydawnictwa C.H. Beck zdecydowano się na zastosowanie ekwiwalentu „reminder notice”. Z rozwiązania tego korzysta również większość tłumaczy i prawników. Należy jednak zauważyć, że w krajach anglosaskich „reminder notice” ma nieco inne znaczenie, z pewnością nie oddaje sensu ponaglenia administracyjnego, a wręcz może wprowadzić potencjalnego odbiorcę tłumaczenia w błąd. Ponaglenie to środek, który po nowelizacji Kpa przysługuje stronie na bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania. W poprzednim stanie prawnym była to skarga na bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania.

Kilku słów dodatkowego wyjaśnienia wymaga również kwestia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Autorzy odeszli od nieco sztucznych i mało mówiących ekwiwalentów postępowania nakazowego i upominawczego, jakimi są „order for payment procedure” i „writ-of-payment procedure” na rzecz rozróżnienia opisowo-funkcjonalnego „order for payment procedure” i „summary order for payment procedure”, które skupia się na kwestii mniejszych wymogów formalnych i dowodowych w przypadku postępowania upominawczego. W jednym ze swoich dokumentów roboczych w sprawie C-199/19[9], która jest obecnie w toku, służby tłumaczeniowe TSUE zdecydowały się na zastosowanie „writ-of-payment proceedings” jako odpowiednika „postępowania upominawczego”, jednak w ocenie autorów nie jest to wybór najlepszy z możliwych. Oczywiście należy zauważyć, że „order for payment” i „writ-of-payment” są dość powszechnie stosowane w tłumaczeniach na stronach kancelarii prawniczych i niektórych organów administracji państwowej. Autorzy opowiadają się jednak za odejściem od tej praktyki.

Biorąc pod uwagę, że w obu przypadkach mówimy w języku polskim o „nakazie zapłaty”, a rozróżnienie następuje na poziomie trybu postępowania, w jakim nakaz zapłaty został wydany, rekomendowane jest oddanie tego rodzaju rozróżnienia na gruncie języka angielskiego. Fraza „summary order for payment procedure” została zaczerpnięta z prawa belgijskiego[10].

Co do rozróżnienia pomiędzy „sprzeciwem” (statement of opposition) a „zarzutami” (notice of objections) to autorzy posiłkowali się procedurą europejskiego nakazu zapłaty oraz terminologią przyjętą przez TSUE przy tłumaczeniu wyciągu z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących postępowania nakazowego w sprawie C‑632/17.

Na zakończenie warto podkreślić, że dobrą praktyką jest podawanie w tłumaczeniu polskiego terminu źródłowego w nawiasie, co ułatwia późniejszą komunikację pomiędzy klientem a pełnomocnikiem. Ponadto należy pamiętać, że w przekładzie prawniczym, a w szczególności na gruncie przepisów prawa procesowego, nie istnieje pełna ekwiwalencja terminologiczna. Za każdym pojęciem stoi cały dorobek porządku prawnego, z którego się ono wywodzi. Podjęcie próby tłumaczenia instytucji prawa procesowego to zadanie karkołomne i zawsze trzeba mieć na uwadze, że proponowany przekład ma wyłącznie charakter funkcjonalno-opisowy.

*****

O autorach:

Anna Rucińska – lingwistka, tłumaczka przysięgła i prawniczka; posiada wieloletnie doświadczenie w nauczaniu i przekładzie, w szczególności języka prawniczego. Autorka wielu przekładów polskich aktów prawnych opublikowanych w formie książkowej. Tłumacz i weryfikator w zespole IURIDICO Legal & Financial Translations sp. z o.o. Przez wiele lat pracowała w wewnętrznych zespołach tłumaczeniowych największych międzynarodowych kancelarii prawniczych obecnych na polskim rynku. Prowadzi szereg kursów językowych skierowanych do tłumaczy i prawników.

Wojciech Wołoszyk – prawnik-lingwista w Trybunale Sprawiedliwości UE, Międzynarodowym Trybunale Karnym w Hadze, Europejskim Banku Centralnym. Biegły sądowy przy Sądzie Okręgowym w Warszawie i Gdańsku z zakresu juryslingwistyki (język angielski). Współzałożyciel i prezes IURIDICO Legal & Financial Translations sp. z o.o. Tłumacz, weryfikator oraz redaktor tekstów prawnych i prawniczych. Autor popularnego bloga o tłumaczeniach prawniczych i branży tłumaczeniowej.

Oboje ściśle współpracują w ramach IURIDICO Legal & Financial Translations sp. z o.o. – zespołu prawników-lingwistów, tłumaczy przysięgłych, tłumaczy prawniczych i finansowych, weryfikatorów i redaktorów wykonującego tłumaczenia tekstów prawnych, prawniczych, finansowych i unijnych dla klientów instytucjonalnych z sektora publicznego, organizacji i trybunałów międzynarodowych, organów UE, kancelarii prawniczych, instytucji finansowych i ubezpieczeniowych, koncernów budowlanych. Oferta obejmuje tłumaczenia z języka angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, francuskiego oraz pozostałych języków europejskich, jak również języka chińskiego, japońskiego i koreańskiego.

IURIDICO na zlecenie Krajowej Izby Radców Prawnych i Naczelnej Rady Adwokackiej tłumaczy wyroki ETPC w ramach inicjatywy obywatelskiej pod patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz Instytutu Nauk Prawnych PAN (https://tlumaczenia-prawnicze.eu/etpcz/).

Zespół IURIDICO przygotowuje również, na zlecenie TransLegal Ltd. i we współpracy z Wydziałem Prawa i Administracji UAM, polską odsłonę World Law Dictionary Project (https://www.translegal.com/world-law-dictionary).

PRZYPISY:

[1] Przy opracowaniu niniejszego artykułu w zakresie ogólnej charakterystyki środków zaskarżenia autorzy korzystali z opracowań C.H. BECK z cyklu „Prawo sądowe”:

Hanna Paluszkiewicz, Sporządzanie środków odwoławczych i innych środków zaskarżenia w postępowaniu karnym i karnoskarbowym.

Andrzej Zieliński, Sporządzanie środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym.

[2] http://ec.europa.eu/newsroom/just/document.cfm?doc_id=49107

https://www.premier.gov.pl/files/files/white_paper_en_full.pdf

[3] Anna Rucińska, Marta Świerkot, Katarzyna Tatar, The Code of Civil Procedure, C.H. Beck, 2016

Joanna Ewa Adamczyk, The Code of Criminal Procedure, C.H. Beck, 2018

[4] Tłumaczenie Kodeksu postępowania cywilnego i Kodeksu postępowania karnego dostępne w SIP LEX Wolters Kluwer.

[5] Za rozporządzeniem (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiającym postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty oraz belgijską instytucją „summary order for payment”.

[6] Za terminologią przyjętą prze TSUE w sprawie C‑632/17.

[7] Instytucja „protestu” w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego została zniesiona w wyniku nowelizacji Prawa zamówień publicznych dokonanej ustawą z dnia 2 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 223, poz. 1778).

[8] Krajowa Izba Odwoławcza jest organem działającym na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U.2019.1843 t.j. z dnia 2019.09.27) właściwym do rozpoznawania odwołań wnoszonych w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Z dniem 5 grudnia 2007 r. Izba zastąpiła dotychczas rozpatrujące odwołania Zespoły Arbitrów, złożone z arbitrów wpisanych na listę prowadzoną przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.

[9]http://curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf?text=&docid=219781&pageIndex=0&doclang=EN&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=5692564

[10] https://e-justice.europa.eu/content_order_for_payment_procedures-296-be-en.do?member=1